Jökull


Jökull - 01.12.1952, Page 27

Jökull - 01.12.1952, Page 27
TRAUSTI EINARSSON: Jökulfarg og landsig I 1. hefti Jökuls segir Jón Eyþórsson frá árangri af fransk-íslenzka Vatnajökulsleiðangr- inura, er mældi þykktir á jöklinum 1951. Þykkt jökulsins var víða um 600 m, en það þýðir, að stór svæði þess hálendis, sem jökull- inn hvílir á, rnundu liggja all-langt undir nú- verandi snælínu, ef jökullinn væri horfinn. Jón dregur af þessu þá ályktun að „ef Vatnajökull væri nú horfinn allt í einu og árferði héldist eins og verið hefur til jafnaðar siðustu 25—30 ár, mundi jökullinn ekki koma aftur nema á hæstu bungurnar." Nú er kunnugt að hlýviðris- skeið gekk yfir Norðurlönd fyrir um 4—5000 árum og árshiti þá um 2° hærri en á vorum dögum, og álítur Jón, að þá hafi verið svo ástatt, að jökull hafi aðeins þakið hæstu bungur þar sem nú er Vatnajökull. Síðan þetta var, hefði þá lagzt nokkur hundr- uð metra íslag á Vatnajökulssvæðið, og þá vakn- ar spurning — sem Jón hefur beðið mig að ræða um — hvort landið í kring hafi ekki hlotið að síga nokkuð undan farginu og hvort ekki mundu tök á að leiða rök að slíku sigi með jarðfræði- legum athugunum. Yztu lög jarðar má líta á sem fasta skorpu, er hvíli á mjög seigfljótandi efni, í líkingu við það er íslag flýtur á vatni. Isinn á vatninu svignar undan manni, sem á honum stendur, en sé ísinn of the chevrons on the glaciers Morsárjökull, Kviárjökull and Fjallsjökull. (It may in this connection be mentioned that it was the view from Örcefajökull of the chevrons on Fjalls- jökull (Fig. 3) which on Aug. llth 1794 led the Icelandic glaciologist Sveinn Pálsson to the con- clusion that glaciers move like a plastic mass). The average maximum breadth of the chevrons on Morsárjökull, 1.5—3.5 km from the snout, is ab. 130 m. On Kviárjökull between southern Staðarfjall tind Vatnafjall the average max. breadth is 150 m and on Fjallsjökull between Ærfjall and southern Breiðamerkurfjall the average max. breadth is 215 m. The measurements of the breadth of the vel heldur, er styrkleiki hans svo mikill, að dæld- in, sem myndast, verður mjög víðáttumikil mið- að við þykkt íssins og svo grunn, að maðurinn verður hennar yfirleitt ekki var. En um rúmmál sigdældarinnar er það að segja, að jafnmikið rúmmál af vatni rnundi vega jafnt og maður- inn, sem dældinni olli. Það er vitað, að undan miklum jöklum ís- aldarinnar svignaði jarðskorpan á svipaðan hátt, og nam sigið sums staðar hundruðum metra, og það verður að teljast ótvírætt, að undan því fargi á Vatnajökli, sem að ofan getur, mundi skorpan einnig svigna. En dældin mundi verða mjög víðáttumikil og tiltölulega grunn. Ef lagðir eru til grundvallar reikningar Ame- ríkumannsins Gunn, ætti þvermál dældarinnar að vera um 500 km, og er hún vœri fullmynduð, mundi dýpt hennar um miðjuna vera 10—20 m, ef hún væri niynduð af 300 m þykkuni ísskildi með sama flatarmáli og núverandi Vatnajökull. Vel er hugsanlegt, að nota eigi hér minni styrkleika skorpunnar, en gert er í reikningum Gunns, og mundi dældin þá minni um sig og dýpri en að ofan segir. En þó er ljóst, að reikna verður með mikilli víðáttu, og tilsvarandi land- sigs mundi gæta út í 100—200 km fjarlægð frá miðju Vatnajökuls. Ef færa ætti sönnur á til- veru slíkrar sigdældar með jarðfræðilegum at- hugunum, yrðu athuganir að ná til svona stórs svæðis. En nú er að líta á það, að jarðlögin undir skorpunni eru afarseig, og því er það, að þótt farg sé lagt á skorpuna, tekur það óratíma, að dældin myndist og nýtt flotjafnvægi komist á. Margir jarðfræðingar telja, að þar, sem farg chevrons in the mentioned areas have led the author to the conclusion that these chevrons are probably the result of an annual rhythm in the ice transport down the icefalls, which means that if the glaciers were in a state of equilibrium the average annual surface movement of the above mentioned glaciers in the longitudinal sections along which the breadth of the clievrons ivas measured, would be respectively ab. 130, 150 and 215 m. These figures seem reasonable. By trigonometric or photogrammetric measure- ments of the ice movement in the mentioned areas it ought to be possible to decide with certainty xvhether the chevrons are annual or not. Sigurdur Thorarinsson. 25

x

Jökull

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Jökull
https://timarit.is/publication/1155

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.