Jökull - 01.12.1957, Blaðsíða 22

talið alla blágrýtismyndunina tertíera, og lands-
lagið gati þá verið talsvert eldra. Niðurstöð-
ur rannsókna þeirra Trausta Einarssonar og
Þorbjörns Sigurgeirssonar á stefnu segulsviðs
i bergi virðast styðja þá skoðun, að efstu lögin
i blágrýtismynduninni séu tertier.
Hér skal bent á nýja aðferð til þess að kanna
aldur landslagsins. Byggist hún á þvi, að ört
rof raskar hitaástandi bergsins, og hitamceling-
ar í borholum geta þvi gefið bendingar um
aldur landslagsmyndunar.
Hiti vex með dýpt i jörðu. I œstœðu ástandi
er hitastigullinn venjulega um 20° C til 50° C
fyrir hvern kilómetra dýptar. Breytingar á yfir-
borði raska þessu jafnvœgi og hitastigull verð-
ur þá annar. Jökull sverfur ofan af heitu bergi
og veldur þvi óvenjulega háum hitastigli efst
i berggrunninum. Hitabreytingar i berggrunn-
inum eru mjög hœgfara og ört jökulrof getur
því valdið óvenjulega háum hitastigli um langt
skeið, eftir að sjálfur jökullinn er horfinn.
Hitabreytingar af þessu tagi má áætla reikn-
ingslega, og gefur það möguleika til þess að
kanna isaldarrofið, ef hinn óraskaði hitastigull
er þekktur.
Hitamœlingar i borholum hér á landi hafa
sýnt, að hitastigull er hér óvenjulega hár eða
100° C til 200° C á kilómetra dýptar, og virð-
ist ekki útilokað, að rof ísaldarjökla valdi
þessu að einhverju leyti. Því miður hefur enn
ekki tekizt að mæla hinn óraskaða stigul, og
er því örðugt að kanna isaldarrofið tölulega.
Hins vegar má finna lágmark rofsins, ef há-
mark hins óraskaða stiguls er þekkt. Nú hafa
jarðfræðirannsóknir þeirra G. P. L. Walker og
Trausta Einarssonar á Austurlandi sýnt, að þar
eru surtarbrandslög, sem væntanlega hafa legið
á 8 km dýpt. Surtarbrandur er lægsta um-
myndunarstig kola og tilvera hans bendir til
þess, að á þessum slóðum hafi hiti á 8 km
dýpi ekki farið yfir 500° C.
Þessi tala virðist gefa nokkra bendingu um
almennt hitaástand í blágrýtismynduninni og
gefur þvi möguleika til þess að áætla hámark
hins óraskaða stiguls. Kemur þá i Ijós, að hita-
stigull mældur i borholum hér á landi er það
hár, að hann verður vart skilinn á annan hátt
en þann, að isaldarrof hafi verið mjög ört, og
bendir það til þess, að núverandi landslag sé
tiltölulega nýlegt. Líkur benda til þess, að það
hafi mótazt á seinni hlutum ísaldar. Þetta
mætti skilja þannig, að landið hafi hækkað
verulega um miðja ísöld, og meginhluti rofs-
ins hafi þvi farið fram á seinni hluta ísaldar.
20