Jökull - 01.12.1957, Síða 61

Safnmælir í Jökulheimum og vetrarsnjór á Vatnajökli
20. sept. 1956 — 16. sept. 1957
The totalisator at Jökulheimar and the winter snow on Vatnajökull
Haustið 1956 var settur upp safnmælir fyrir
úrkomu (totalisator) af svissneskri gerð um 50
m norður af skálanum Jökulheimum í Tungna-
Arbotnum. Stendur mælirinn á sléttri hraun-
klöpp um 660 m yfir sjávarmál, en mælisopið
er um 4 m yfir jörð. Um leið og mælirinn var
reistur voru sett í hann 12 kg af kalksalti
(CaCl0) og 10 1 vatns. Þolir slík blanda yfir
20 st. frost án þess að frjósa, og snjór, sem
safnast í mælinn, verður einnig að vatni í
pæklinum og tekur þá miklu minna rúm en
ella mundi. Eftir því sem meiri úrkoma, regn
og snjór safnast i mælinn, verður pækillinn
daufari og þolir minna frost.
Mælisopið er 200 cm2, en vídd mælisins sjálfs
er 2800 cm2 eða 14 sinnum meiri en á opinu.
Fyrir hvern lítra, sem bætist í mælinn, á að
hækka i honum um 0.357 cm.
Hinn 16. sept. 1957 var tekið sýnishorn úr
mælinum og efnagreint í Atvinnudeild háskól-
ans. Samkvæmt því reyndust vera 223 gr af
lireinu CaCl2 í lítra.
Nú er þess að gæta, að í þeim 12 kg CaCl2,
sem upphaflega var sett í mælinn, er nokkurt
vatn, að minnsta kosti 20%, en gæti verið allt
að 23%. Sé lægri talan notuð, hafa í raun og
veru 9.6 kg af hreinu calsíumsalti og 12.4 1
vatns verið sett í mælinn upphafega — eða
nærri 800 gr af salti í lítra.
Eftir árið (360 daga) eru 223 gr/1, og svarar
það til 43.10 lítra af vatni. Þar frá eiga að
dragast 12.4 1 og hafa þá bætzt við 30.7 lítrar.
Það svarar til 1535 mm úrkomu yfir árið,
20. sept. 1956 til 16. sept. 1957.
Þess ber þó að gæta, að samkvæmt mælingu
frá mælisopi að vatnsborði hafði lækkað í mæl-
inum um 2.2 cm á tímabilinu 31. maí—16.
sept. 1957, og svarar það til rúmlega 300 mm
uppgufunar yfir sumarið, en láðst hafði að setja
olíubrák á yfirborð pækilsins til jress að hindra
uppgufun.
Sumarið 1957 var þurrviðrasamt, en vart má
þó gera ráð fyrir að úrkoma í Tungnaárbotn-
um hafi verið undir 65 mm frá 1. júní til 16.
cept. I venjulegum árum er hún efalaust meiri.
Samkvæmt ofanrituðu virðist ársúrkoman í
Jökulheimum frá sept. 1956 til sept. 1957 hafa
numið 1535 + 300-|-65 = 1900 mm og uppguf-
un 365 mm.
Hinn 16. sept. 1957 var bætt 10 kg CaCl2,
H.,0 í mælinn án þess að tæma nokkuð úr
honum. Daginn eftir mældust 112.8 cm að yfir-
borði og hafði hækkað um 1.7 cm. Hlýtur sú
hækkun að stafa af H,0 (vatni) í calcíumsalt-
inu. Mun H,O innihald þess rannsakað hér
eftir, áður en það er notað.
Um miðjan marz 1958 mældi Sigurjón Rist
hæð að yfirborði í mæli = 105,5 cm. Hafði
hækkað um 7.3 cm á sex mánuðum. Svarar sú
hækkun til 1020 mm úrkomu.
6. júní 1957 var gerð snjógryfja í skarðinu
austan Grímsvatna h. u. b. 1535 m yfir sjó.
Vetrarsnjór, niður á grófgert, hart íslag með
ryki, reyndist 652 cm. Vatnsgildi var 48% í
100 cm dýpi, 50% í 300 cm og 52.8% í 600 cm
dýpi. Hrein íslög voru til samans 8.5 cm, hið
þykkasta 3.5 cm í 245—248.5 cm dýpi. Saman-
lagt er vatnsgildi vetrarúrkomu þarna 3400
millimetrar, rúmlega 80% meiri en í Jökul-
heimum.
Hinn 9. júní var grafin gryfja á Tungnaár-
jökli í 1150 m hæð. í 455 cm dýpi var greini-
legt haustlag með grófum snjó og ryklagi.
Vatnsgildi var 53% í 75 cm dýpi, 59% í 200 cm
clýpi, 60% í 300 cm dýpi. íslög voru fá, liið
þykkasta 5 cm, í 160 cm dýpi.
Vatnsgildi vetrarlagsins var 2640 mm. Þetta
er aðeins ofan við snælínu haustið 1956.
I einu lagi hefur vetrarúrkoman þá mælzt
þannig:
Jökulheimar 660 m 1835 mm
Tungnaárjökull 1150 — 2640 —
Grímsvatnaskarð 1535 — 3400 —
Jón Eyþórsson.
59