Jökull - 01.12.1957, Blaðsíða 41

GUÐMUNDUR KJARTANSSON:
Selta í Jökulsárlóni á Breiðamerkursandi
Fram um 1930 var Jökulsá á Breiðamerkur-
sandi auravatn, sem hlóð undir sig og rann í
breytilegum álum hinn örskamma spöl (um 2
km) frá jökli til sjávar. En upp úr 1933 tók
Breiðamerkurjökull að styttast mjög ört við
upptök hennar. Kom þá í ljós, að þar var
undirlag jökulsins lægra en sandurinn framan
við hann, því að lón myndaðist meðfram jökul-
sporðinum. Síðan hefur Jökulsá runnið úr
þessu lóni, sem hlotið hefur nafnið Jökulsár-
lón. Þá varð sú breyting á, að áin komst í fastan
farveg, og hefur liún smám saman grafið hann
svo djúpt niður í sandinn, að sjávarfalla gætir
nú allt upp í lón. Hafði þessa þegar orðið
fjöll, svo sem fjöll í jöklinum austan Lamba-
tungujökuls, Jökulgilstindar o. fl.
Hið næsta bar auðvitað mest á hinum tignar-
legu Suðursveitarfjöllum, enn fremur sást
Breiðamerkursandur, nokkur hluti Kvíárjökuls,
Kvíármýri, Staðarfjall, Bleikafjall, Salthöfði og
Ingólfshöfði. Hins vegar byrgði jökulbrúnin
fyrir Skeiðarársand að mestu.
Ljóst virðist, að Sveinn Pálsson hefur ekki
þurft að fara lengra en á þenna hnúk til þess,
að lýsing hans á útsýninu og umhverfinu komi
alveg heim. Hins vegar má auðvitað vel vera,
að hann hafi haldið áfram á hnúkinn næst
fyrir ofan, 2044 m. A þann hnúk gengum við
1936. Þaðan munu sjást Geirvörtur bera norðan
við Hvannadalshnúk og fleiri fjöll í sömu átt.
Einnig sjást Mávabyggðir, og Hrútárjökull sést
þaðan enn beur. Miðað við tímann, er jökul-
gangan tók, virðist þó fullt eins líklegt, að þeir
hafi ekki farið lengra en á lægri hnúkinn,
1927 m.
Hér uppi á hnúknum var hitinn aðeins 1° C
1 skugga um kl. 9 f. h., en annars var þó veðrið
ágætt og mátulega heitt til göngu, enda strax
heitara, er neðar kom. Freistandi hefði verið
að halda lengra, en gátum ekki auðveldlega
komið því við að þessu sinni og héldum því
sömu leið til baka. En sem oftast áður, er geng-
ið er á Öræfajökul, var dagur þessi einn þeirra,
er ekki hverfa auðveldlega úr minni.
vart í stórstraumsflóðum fyrir 1940. Jökulsporð-
urinn, sem gengur fram í lónið að norðan og
er þar sums staðar á floti í því, hefur sífellt
verið að styttast og lónið að stækka að sama
skapi. Nú er það vart minna en 5 km2 að flat-
armáli, og bræðurnir á Kvískerjum hafa sífellt
jökull þekur. Botn lónsins er djúpt undir sjáv-
armáli, og bræðurnir á Kvískerjum hafa sífellt
fundið í því meira og rneira dýpi við jökul-
sporðinn, eftir því sem hann hefur hörfað. —
Arið 1951 hafði þar mælzt 35 m dýpi, 1956
fannst 60 m dýpi, 1957, 20. apríl: 77 m, 7. júlí:
90 m og loks 1958, 2. janúar: 110 m. Mæling-
arnar eru því miður ekki nákvæmlega stað-
settar; til þeirra hluta er illt um vik við breyti-
legan, fljótandi jökulsporð og innan um borg-
arís, sem byrgir sýn til kennileita á landi. En
mesta dýpið, sem mælzt hefur (110 m), er
samkvæmt staðsetningu Sigurðar Björnssonar
nál. 1500 m litlu norðar en norðvestur frá inn-
taksósi Jökulsár og 1100 m frá suðurströnd
lónsins, þar sem stytzt er.
Vorið 1951 tóku Ivvískerjabræður fyrstir
manna eftir því, að saltbragð var að vatninu
í Jökulsárlóni. Ætla má, að seltan í lóninu hafi
aukizt síðan og fari enn vaxandi, því að bæði
mun Jökulsá, sem nú er orðin eins konar ós
milli lóns og sjávar, halda áfram að grafa sig
niður og enn fremur munu harðna í henni
sjávarfallastraumarnir við stækkun lónsins.
í apríl 1957 byrjaði Sigurður Björnsson á
Kvískerjum að mæla hita og taka sýnishorn til
seltumælinga á ýmsu dýpi í Jökulsárlóni. Fékk
hann til þess tæki að láni frá Fiskideild At-
vinnudeildar Háskólans, og þar hafa seltumæl-
ingarnar síðan verið gerðar í umsjá Unnsteins
Stefánssonar. Eg var með Sigurði fyrstu ferðina
með þessi tæki út á Jökulsárlón og hef birt
greinarkorn um árangurinn af henni í Náttúru-
fræðingnum (árg. 1957, bls. 62—67). Þar segir
og nokkru meira en hér að framan frá lands-
lagsbreytingum þeim, sem orðið hafa við Jök-
ulsá á síðustu áratugum. Annars er minn þáttur
í rannsókn Jökulsárlóns aðeins milliganga milli
Sigurðar á Kvískerjum og Fiskideildar.
39