Jökull - 01.12.1962, Blaðsíða 12

4.1. Jökulár „]“.
jöklarnir leggja til smágert dust í vatnið,
sem ískristallar myndast utan um. Þeir hafa
gert meira, greypt svipmót jökulvatna á farveg
Þjórsár. Það er eitt höfuðeinkenni jökulvatna,
að þau hlaða undir sig og byltast sitt á hvað í
farvegi sínum, þar sem flatlent er. Má í jressu
sambandi benda á auravötnin sunnan Hofs-
jökuls, hinn mikla farveg Tungnaár allt frá
jökli og niður fyrir Svartakrók, farveg Þjórsár
niður með Fitjaskógum og niður Skeið og loks
glæðurnar suður við sjó. Efnið í þessum víð-
áttumiklu sandsléttum er ekki einvörðungu frá
jöklum, heldur sambland jökulaurs og móbergs-
mylsnu af foksvæðunum, og skal það ekki rakið
nánar hér. Að því er ísinn varðar, er það aðal-
atriðið, hve lofthitinn á auðvelt með að hafa
áhrif á vatnshitann, þar sem áin rennur dreift,
og í öðru lagi binzt ógrynni af vatni i ís á
þessum víðáttumiklu sandflákum. Rennsli frá
jöklum er háð skörpum sveiflum. Þar sem belj-
andi forað brýzt fram undan jökli á heitum
sumardegi, er aðeins sytra eða jafnvel þurrt
með öllu að áliðnum vetri.
4.2. Dragár „D“.
Dragárnar, sem falla i Þjórsá, setur sniigglega
niður, þegar frystir, og eru þær kornlitlar í
frostum; Jrað er einkenni dragáa. En svo sprengja
Jrær af sér íshelluna með gauragangi í hlákum.
Vatn þeirra á sinn þátt í, að farvegur Þjórsár
er víða sorfinn af ísi.
4.3. Linclár „L“.
A hæðarbilinu frá 550 m til 300 m yíir sjó
fellur töluvert lindavatn í Tungnaá og Köldu-
kvísl og nokkurt, en óverulegt þó, til Þjórsár
sjálfrar. Þetta er svo nefnt kaldavermsl. Vatnið
er komið langan veg neðanjarðar. Það er nær
jafnheitt árið um kring og ónæmt fyrir duttl-
ungum veðurfarsins frá degi til dags. Eitt af
einkennum lindáa er, að þær frjósa ekki nálægt
upptökum, hversu miklar hörkur sem ganga.
Þegar ís leggur á árnar neðar í farveginum,
helzt hann aðeins skamma stund. Um leið og
dregur úr frosti, taka þær að „éta af sér“, sem
kallað er, og eru þá venjulega orðnar alauðar,
áður en lofthitinn kemst upp fyrir 0° C. Varmi
lindavatnsins ásamt varma frá fallorku heldur
Köldukvísl, Tungnaá og Þjórsá (neðan ármót-
anna) auðum á stórum köflum og heyr stiiðugt
strið við frostið og kælinguna. ísskörin færist
til, eftir því hvoru veitir betur, varma vatnsins
eða kælingu loftsins.
5. ÍSALAGNIR ÞJÓRSÁR
5.1. Frá upptökum við jökla aö linda- og fall-
svceðinu.
5.11. Tungnaá að Hófsvaði.
5.12. Kaldakvisl að Sauðafelli.
5.13. Þjórsá að Eyvafeni.
Með þá fróðleiksmola að vegarnesti, sem
tíndir eru saman hér að framan, er rétt að
fylgjast með ísalögnum Þjórsár og þveráa henn-
ar. Er þá bezt að vera inni á hálendinu að
haustinu, því að þar gengúr vetur fyrst í garð.
Við jökuljaðar er vatnshitinn nálægt 0° C allt
árið, enda leikur vatnið þar í ísgöngum. Frost
einnar nætur, heiðskír norðanátt síðla sumars,
setur svifísmyndun í gang í auravötnunum.
Hvítar, frauðkenndar hrannanefnur og ísskæni
sjást meðfram ánum, en þegar líður fram á
daginn, er ísinn horfinn. í hreinviðri er slík
ísmyndun endurtekin nótt eftir nótt.
Þegar haustar að fyrir alvöru, norðanátt með
snjóslitringi gengur í garð, venjulegast um mán-
aðamótin september—október, kemur krapaför
eða skrið i árnar, fyrst í jökulárnar og nær
samtímis í dragárkvíslarnar, sem hæst liggja.
Víkur og vogar fara ekki varhluta af skriðinu,
Jrað spyrnist þangað inn og staðnar. Þar mynd-
ast lagnaðarís, gráís. Á þá staði í vogum, sem
ltvorki skrið né skafrenningur nær til, leggst
glærís. Höfuðísar (skarir) vaxa frá bökkum, svo
að eftir ánni miðri eða því sem næst verður
áll, sem aðalliluti rennslisins fer um. Állinn er
þakinn skriði, sem stciðugt rekst á höfuðísana
og bryddir Jrá. Höfuðísarnir fá vaxtafellingar
líkt og hornahlaup af áhrifum skriðsins. Þegar
veðurofsi er mikill, hlaðast upp sullgarðar und-
an vindi.
Grunnstingullinn (botnísinn) gegnir veiga-
miklu hlutverki í sambandi við isalagnir. Hann
hálfstíflar árnar, svo að vatnsdýpið vex, oft
mjög skyndilega, getur tvöfaklazt eða jafnvel
Jrrefaldazt á einni nóttu, enda leggst hann aðal-
lega í árnar á brotum og grynningum, eins og
nafnið bendir til. Hann er því hinn mikli böl-
valdur ferðamanna. Grunnstingullinn vex upp
í vatnsborðið, og þar rekst skriðið á hann og
staðnar og myndar íshatta úr gráís, sem nefna
má grunnstingulseyjar. Á milli eyjanna liðast
hlykkjóttir álar, einnig ber mikið á kyrrstæðum
10 JÖKULL