Jökull - 01.12.1962, Blaðsíða 16

8. mynd. Straumvök í
Þjórsá undan Norðlinga-
öldu.
Part of Thjórsá River
near Norðlingaalcla, kept
open by a flow velocity
above the critical value
corresponcling to prevail-
ing icater temperature.
Photo: S. Rist.
hlutann. Þannig gengur þetta koll af
kolli allan veturinn.
f) I vatnavöxtum kemur nokkurt jakaflug
í ána.
2) Þjórsá fer fljótt að haustinu eða fyrri hluta
vetrar undir ís í dalnum rnilli Búðarháls
og Fitjaskóga.
a) Mikið skrið er í Þjórsá ofan ármótanna,
á meðan íslagnir. fara fram hið efra og
áin hefur ekki lokazt enn upp með Fitja-
skógum.
b) Lítið skrið eftir að áin hefur lokazt und-
an Fitjaskógum.
d) Isinn Itrotnar upp í vatnavöxtum, og
þá er mikið jakaflug í ánni.
Þetta sýnir, að mikið skrið berst niður Þjórsá
og að það er Tungnaá, sem leggur til bróður-
partinn. Af vatna- og veðurfræðilegum ástæð-
um er gangur ísalagna breytilegur innan vissra
marka frá einu ári til annars, en hvar ísinn
stöðvast og hraniiast upp, hvílir á landfræðileg-
um aðstæðum, sem eru óbreyttar ár eftir ár,
og þess vegna má, þrátt fyrir allt hviklyndi
vatna og vinda, fá allglögga mynd af ísalögum
árinnar.
Tökum hér nokkur dæmi um, hvernig ísa-
lagnir ber að.
I. Mikið skrið neðan ármótanna, komið úr
báðum ánum, sem er að leggja hið efra.
Þótt éljagangur eða snjókoma með 4—6
stiga frosti sé á hálendinu, er hitastig ná-
lægt frostmarki, þegar komið er niður fyrir
300 m hæðarlínuna. Þeim örlögum, sem
þá bíða skriðsins, hefur verið lýst undir
lið a) I kaflanum um Tungnaá hér að
framan.
2. Gerum ráð fyrir, að árnar séu alauðar og
skyndilega komi ósvikið ísmyndunarveður,
hvöss, köld og heiðskir norðanátt, lágl raka-
stig, mikil uppgufun og þar með ör kæl-
ing. Eftir fáeinar klukkustundir er komið
hátt ísbreiðustig neðan ármótanna. Hlið-
stæðu ástandi er lýst undir lið b) i kaflanum
um Tungnaá. Þurr froststormur leikur um
yfirborð Þjórsár. Skriðið fer vaxandi eftir
[jví sem neðar dregur. I fossum og kast-
strengjum tætist það sundur, svo að ísinn
sést vart í vatninu. A hyljum neðan slíkra
staða stígur ísinn til yfirborðsins á ný, er
þá sem drifhvít snjódyngja rísi hægt upp
úr djúpinu, allt frá nokkrum sentímetrum
upp í 2 metra og ýtist fram fosshylinn.
Dyngjan lendir þá í vaxandi straumi, hún
rifnar þá í stóra ískekki, þ. e. a. s. ís-
breiðustigið minnkar. Þegar veður er hart,
frjósa þeir skjótt á efra borði og mynda
gráísjaka. í flúðum liðast þeir sundur á
ný i nokkra smærri jaka eða í ískurl, en
hinn ósamfrosni krapi neðan á jökunum
þvæst út í vatnið og leggur eftir sem áður
til aðalmagnið í skriðið, en er þá nokkuð
grófkornóttari en fyrr, og þannig gengur
þetta koll af kolli.
Við slík veðurskilyrði, sem hér var lýst, vaxa
höfuðísar hratt á hinum grunnu og jafnframt
lygnu hlutum Þjórsár, t. d. undan Sandártungu,
14 JÖKULL