Jökull - 01.11.1998, Síða 51

Samtíningur um jökla milli Fells og Staðarfjalls
Flosi Bjömsson '
Kvískerjum
785 Fagurhólsmýri
INNGANGUR
Litlar heimildir eru til um breytingar jökla eða í
hvaða stöðu jaðrar þeirra voru á fyrri öldum og er því
lítið um það að segja. Tímabilið, sem hér er tekið til
meðferðar, varðandi jöklabreytingar, er aðallega frá átt-
unda áratug s.l. aldar, til þess er reglulegar mælingar
hófust, varðandi önnur atriði eftir atvikum fram á
síðustu áratugi.
Heimildir þær, sem stuðst er við eru annarsvegar
fyrst og fremst upplýsingar frá eldra fólki er hér
þekkti til, og hins vegar um síðari áratugi eftir eigin
minni og dagbókum. Af heimildarmönnum skulu
þessir nafngreindir: Ari Hálfdanarson, Fagurhóls-
mýri, dvaldi hér á Kvískerjum 1880-1882, Finnbogi
Einarsson, Hofi, Jón Guðmundsson, Hnappavöllum,
Sveinn Árnason, Selkirk (Kanada), er allir höfðu
dvalið á Kvískerjum nokkur ár fyrir 1880. Allir voru
þeir og kunnugir á Breiðamerkursandi eftir að þeir
fóru frá Kvískerjum nema Sveinn, er fór raunar um
sandinn 1930 er hann kom í heimsókn. Ennfremur
hafa nokkrir yngri menn gefið upplýsingar. Ekki síst
er það svo faðir minn, Bjöm Pálsson, er flutti hingað að
Kvískerjum um aldamótin. Hefur hann og skráð sumt
er að þessu efni lýtur (Bjöm Pálsson, 1953). Er ekki að
efa, að rétt sé frá skýrt af hálfu þessara manna, svo
langt sem frásögn þeirra nær. Annað mál er það, að
nánari frásögn hefði verið æskileg, en ekki er við þá
um að sakast því nánari upplýsingar hefðu eflaust verið
mögulegar ef eftir þeim hefði verið leitað í tíma, þó
ekki tjái að fást um slíkt nú.
[Stuðst hefur verið við rit sem fjalla um svæðið svo
sem Þorvald Thoroddsen (1931-1933), Ahlmann og
Sigurð Þórarinsson (1943), Todtmann (1960), Sigurð
Bjömsson (1967) og Guttorm Sigbjamarson (1970).]
Auk þessa er svo sums staðar vitnað til þekktra rita og
korta, þegar sérstök ástæða þykir til. En ekki verður
farið út í hugleiðingar um hvað lesa megi úr gömlum
heimildum um byggðina á þessu svæði.
[Teikning frá síðustu öld (1. mynd) sýnir Esjufjalla-
rönd og Breiðamerkurfjall í baksýn (Howell, 1893).
Kortið á 2. mynd sýnir jaðar Breiðamerkurjökuls og
annarra jökla sem hér er fjallað um og helstu ömefni
sem nefnd eru. Ljósmyndir frá 1938 og 1996 (3. og 4.
mynd) sýna glögglega hversu mikið Breiðamerkur-
jökull hefur hjaðnað á þessari öld.]
BREIÐAMERKURJÖKULL
Fyrsta heimild um stöðu jökla á Breiðamerkursandi
mun vera bréf sr. Gísla Finnbogasonar til Árna
Magnússonar frá því um 1700 (Finnur Jónsson, 1914),
en þar segir um Breiðamerkurfjall: [„... í hvert valla
verður nú komist vegna jökla, sökum þess að þeir hafa
gengið saman að austan og vestan.“] Orðalagið virðist
benda til að ekki hafi liðið langur tími frá því að jökull
girti urn fjallið.
I eyðibýlaskrá Isleifs Einarssonar (1918) frá 1712
kemur fram að jökullinn var þá við bæjarrústirnar á
Breiðármörk og ætti því að vera um Hálfdanaröldu ef
Miðaftanstindur hefur verið eiktamark frá bænum, en
þó lfklegt sé að svo hafi verið er það ekki öruggt.
Árið 1756 fóru Eggert Olafsson og Bjami Pálsson
um Breiðamerkursand og segja þeir Breiðamerkur-
jökul 300 feta háan og á bls. 108 í ferðabók þeirra
stendur: „Enn er það einkennilegt við jökul þenna, að
þótt jökulröndin sé lág fyrir vestan Breiðá, þá er hún
þverhnípt, 8-10 faðma há austan árinnar. ... Enginn
^ Greinin er búin til prentunar af Sigurði Bjömssyni eftir andlát Flosa Bjömssonar. Viðbætur og breytingar sem hann gerði á handriti Flosa
eru innan homklofa.
JÖKULL, No. 46, 1998
49