Jökull - 01.11.1998, Síða 60

ölduröð, en 40-150 m í Gamlaseli. Einnig mun vera
nokkur vottur þeirra í Nýjaseli, vestan Hrútár.
Undir slíkri öldu í Gamlaseli eru kofatættur, sem
álitið er að séu selrústir, en enginn veit aldur þeirra eða
sagnir um þær. Er því ekki líklegt að þær séu yngri en
frá byrjun s.l. aldar, en geta vitanlega verið eldri, og er
það raunar líklegra. Þarna hefur auðsjáanlega verið
byggt upp að öldunni, þ.e. hún hefur verið þama þegar
byggt var.
Næsta ölduröð, sem nær ekki heldur langt sam-
fellt, er engu síður vel gróin ásamt lægðinni milli
hennar og þriðju ölduraðar, en milli þeirra er víðast að-
eins 10-20 m bil. Má vera að jökullinn hafi ekki heldur
náð alveg fram á þessa aðra ölduröð á umræddu
tímaskeiði, og þarf það nánari athugunar við.
Yfirleitt munu þessir jöklar hafa heldur hopað frá
h.u.b. 1880, en þó víðast hægt fram yfir 1890, nema
helst syðst. Þó er ekki vitað nema að einhver gangur
hafi átt sér stað á því tímabili, en varla þó nema
minniháttar og ekki lengi. Að sögn Þorvalds Thorodd-
sens hefur verið gangur í Fjallsjökli 1894, og hafi
hann legið fram á fremstu öldur. Sennilega eiga um-
mæli hans fyrst og fremst við jökulinn upp frá Fitjum
(um miðjan jökuljaðarinn), þar sem vegurinn lá nærri.
Þorvaldur hefur þó alls ekki átt við lágu fremstu öld-
umar, heldur að líkindum einkum við aðrar hærri og
brattari öldur lítið eitt vestar - og þar fremstar - sem
jökullinn hefur legið á. í ferðabók sinni (Þorvaldur
Thoroddsen, 1959) segir hann aðeins um öldurnar
þama: „eru jökulöldur litlar fyrir framan þá”.
Um 1904 var jökullinn nokkur hundruð metra inn-
an við fremstu eða fremri öldumar, samkvæmt korti
(Norlund, 1944); víða um 400 m, sums staðar meira,
annars staðar minna. Síðan munu jöklamir lengst af
hafa verið kyrrstæðir eða hörfað hægt, þar til fór að líða
á þriðja áratuginn. En upp úr því hörfuðu þeir ört.
Uppi við jökul, þar sem Fjallsá rann síðar fram um
öldumar, var smálón um 1930 en stækkaði ört. Arið
1936 var það orðið allstórt, þegar hluti af Fjallsá kom í
það og gróf nokkuð stóran farveg fram úr því, og það
stækkaði ört á næstu ámm þó Fjallsá flytti sig öll í það
1938 og myndaði núverandi farveg sinn.
JÖKULLINN UPP AF
KVÍSKERJAFJÖLLUM
Vera má að jökuljaðarinn upp af Kvískerjafjöllum
hafi verið farinn að þynnast eitthvað eða hörfa lítilsháttar
fyrir 1930 frá því um og eftir aldamótin, hygg þó
raunar að þess hafi sést lítil merki. Um 1930 náði t.d.
jökull fram undir ölduna 627 m (sjá kort) upp af Múla,
og niður í gilið þar vestan við. A fyrstu tugum þessarar
aldar náði jökultunga niður í botn Múlagljúfurs, snar-
brött, flattist þó lítið sem ekkert út á gljúfursbotninum,
en það þykk að hún var furðu heilleg og klofnaði lítið,
enda sást síðar að hún hefur að nokkm leyti verið skorðuð
í gilskorningi. (Þessi jökultunga sést ekki á korti
herforingjaráðsins, sem er ónákvæmt á þessum stað og
um efstu fjallamörk nokkuð vestur eftir að Vatnafjalla-
brún.) Sumarið 1930 var jökultunga þessi enn í gljúfr-
inu, en nýlega sundurslitin um gljúfurbrúnina, svo að
þar sást mjó klettabrík þvert í gegn. Eyddist svo jökull-
inn þama sem annars staðar ört á næstu ámm. Inn úr
Múlagljúfri gengur annað gljúfur til vesturs, nokkm
grynnra en þó allhrikalegt, nefnt Rótarfjallsgil. (Sést
ekki á korti herforingjaráðsins sbr. áður sagt.) Þetta gil
mun að mestu hafa verið jökullaust, a.m.k. austantil um
aldamót. Um 1880 lá jökull að sögn þvert fram yfir
vesturenda þess og yfir á gilbrúnina ytra megin.
Skammt frá gilbrúninni þar sjást tvær mjóar jökulöldu-
raðir. Sennilega er innri röðin frá þessum tíma eða þar
um bil. Um aldamótin var jökullinn kominn niður í
gilbotninn, hörfaði svo bráðlega þangað sem gilið beygir
til norðvesturs, og hélst þar um það bil til 1930, er hann
fór að eyðast þama að nýju. Nú er orðið jökullaust að
rótum Rótarfjallshnúks austast.
Vestur af Rótarfjallsgili tekur við höfði nokkur eða
hnúkur, brattur þeim megin sem að jöklinum veit, og
töluvert hár á þá hliðina, og að vestanverðu. Hann
hefur á síðari ámm verið nefndur Sveinshöfði, þar sem
nú er fullvíst að Sveinn læknir Pálsson hefur lagt þar
upp á Öræfajökul er hann gekk á jökulinn 1794 og
kom sömu leið til baka. Vörðubrot er þar, sem vera
mun frá dögum Sveins. Stendur það á stórum steini,
og í hann er höggvinn bókstafurinn „P”, vafalaust
verk Sveins Pálssonar (sbr. Flosi Björnsson, 1957,
1965, 1975).
Frásögn Sveins, af því hvernig þama var umhorfs
58
JOKULL, No. 46, 1998