Jökull - 01.11.1998, Blaðsíða 61

1794 er í aðalatriðum þannig (Sveinn Pálsson, 1945):
„Loks komum við að jökulbrúninni ... og hvíldum
okkur þar á dálitlum hól.... Jökulbrúnin hafði bersýni-
lega rekist á hólinn að ofanverðu og ekið á undan sér
dálítilli öldu nærri upp í miðja brekkuna, en hörfað
síðan nokkra faðma aftur á bak”. Þegar borin er saman
lýsing Sveins og núverandi útlit og ummerki á
þessum stað, bendir allt til þess að hægt sé að finna
nokkurn veginn nákvæmlega hvernig jökullinn var
þama 1794.
Nú er, sem áður er að vikið, langt og bratt ofan frá
hæðinni að norðan og vestan niður í gilbotn að rótum
höfðans, og á kafla háir hamrar. Hæðin frá gilbotni
stystu leið efst á höfðann hefur mælst um 145-150 m.
Efsta hluta brekkunnar hallar að vísu mun minna ofan
við hamrabrún þama, og sjást þar áberandi jökulöldur.
Einkum eru tvær efstu raðirnar samfelldar eða heil-
legar. Hin efri þeirra er um 15-20 m neðan við hákoll
höfðans, (lóðréttur hæðarmunur er allmiklu minni, hæð
öldunnar frá gilbotni er nálægt 138 m). Varla getur
leikið vafi á því, að aldan er Sveinn minnist á, sé þessi
efsta alda, þar sem hún lá að sögn hans nærri uppi í
miðri brekkunni en jökullinn hefur síðan hörfað nokkra
faðma aftur á bak. Þessi ummæli hans sýna því ótví-
rætt að brekkan hefur þá verið mjög stutt, jökullinn
legið mjög nærri hábrún höfðans.
Þess skal getið, að næsta ölduröð er um 25 m neðar
(en 12-15 m í lóðlínu). Er hún stærst þeirra, raunar
tvöföld eða tvær samliggjandi. Ætla má að ytri aldan,
sem áður getur framan við Rótarfjallsgil samsvari
nokkum veginn annarri hvorri öldunni þama norðan í
höfðanum.
Hvemig jökullinn lá við höfða þennan um 1880 er
ekki vitað umfram það, sem sagt er um jökulinn rétt við
að austan. Hefur hann þá vafalaust legið hátt upp í hlíð-
ina. Nú hefur jökullinn þokað talsvert frá höfðanum,
mun hafa orðið jökullaust þar um 1960 eða nálægt því.
En á undanfömum áratugum hefur talsvert land í fjall-
lendi komið undan jökli, einkum þar sem halli er til-
tölulega lítill, svo sem upp af Ærfjalli og Vatnafjöllum.
KVÍÁRJÖKULL
[Elsta heimild sem getur um Kvíárjökul er Choro-
graphica Islandica Áma Magnússonar (1955) sem er
trúlega frá öndverðri 18. öld. Þar stendur: „Þar fyrir
ofan (á landi) er á sú, er kölluð er Kvíá. Hún fellur úr
Kvíárjökli, sem er fyrir austan Hnappavöllu í Öræfum,
en fyrir vestan þann bæ, er nefnist Kvísker. Sá jökull
meina menn lengst sé fyrir austan að sjó kominn.”
Eggert Ólafsson (1943) lýsir Kvíárjökli árið 1756
svo: „... og jakamir frosnir saman, svo af þeim skap-
ast reglulegur jökull. Ofan á öllu saman liggja stór-
eflis björg, sem ásamt öðmm ójöfnum valda því, að
jökulfallið líkist lágri hnjúkaröð.”]
Kvíárjökull hefur að sögn verið hár og mikill
a.m.k. á áratugunum 1870-1890. Hafi því borið við að
jakar hafi oltið út yfir lægð í Kvíármýrarkambi. I Jökli
1956 er sagt frá slíku atviki, og að öruggara þótti að
hleypa fé, sem ekki var búið að rýja, út úr fjárrétt, sem
var undir Kambinum, og talið hafa orðið um 1870.
Samkvæmt heimildum er síðan hafa borist og munu
réttari, hefur þetta gerst árið 1886. Er það og frekar til
stuðnings síðara ártalinu, að enn hafði þess orðið vart,
jafnvel eftir 1890 að hrunið hefðu smájakar eða ísmolar
fram yfir Kvíármýrarkamb, að vísu aðeins lítilsháttar.
Er komið var fram um 1890 mun jökullinn hafa farið
nokkuð lækkandi, a.m.k. framan til, en hann var þó
enn allnærri brún Kvíármýrarkambs (og eflaust einnig
Kambsmýrarkambs).
Er landmælingar fóru fram 1903-1904 (Nprlund
1944), hefur jökullinn verið farinn að hopa nokkuð og
lækka, en síðan verið að mestu kyrrstæður þar til
skömmu fyrir 1920, að hann tók að hækka, og mjög ört
næstu árin. Var hann mjög ósléttur og holóttur, og að
sama skapi aurborinn. Virtist sem jökulhryggur gengi
fram, enda fór nokkru síðar að koma í ljós lægri jökull
að baki hans, og að mestu sléttur. Jökullinn fór þannig
að lækka að marki eftir 1927. Síðan hefur Kvíárjökull
oftast verið á undanhaldi, þó út af hafi bmgðið stund-
um. I efsta hluta lóns framan við jökuljaðarinn mældi
Helgi Björnsson á Kvískerjum 37 m dýpi 10. febrúar
1963. Nú er það lón uppfyllt og horfið. Sveinn Pálsson
getur þess í ferðabók sinni 1794 um Fjalls- og Kvíár-
jökla, að „yfirborð beggja þessara jökla er mjög þakið
aur og stórgrýti...”. Nú á dögum, eða raunar a.m.k. frá
aldamótum hefur yfirborð þeirra að jafnaði varla talist
neitt verulega þakið stórgrýti, þótt oft séu þeir, eða
einkum Kvíárjökull og Hrútárjökull meira og minna
aurbornir. En ekki vantar stórgrýti í hinum eldri
JÖKULL, No. 46, 1998
59