Jökull - 01.06.2000, Blaðsíða 78

Helgi Björnsson
IV. Rannsóknir á jarðskjálftum og jarðóróa
Jarðskjálftarannsóknir eru mikilvægur þáttur í könn-
un á eldvirkni undir Vatnajökli og þær þarf Jöklarann-
sóknafélagið að styðja bæði í leiðöngrum og með að-
stöðu á Grímsfjalli. Skjálftamælir í skála félagsins á
Grímsfjalli, sem stöðugt sendir gögn til byggða, hefur
reynst afar mikilvægt tæki. I fyrsta lagi nýttist hann
við könnun á aðdraganda gossins 1996, sem talinn er
sjást í aukinni skjálftavirkni s. 1. tvo áratugi. Annars
vegar sýndi mælirinn óróa meðan á gosinu stóð sem
nota mátti sem mælikvarða á aflið í gosinu. Þetta var
einkum mikilvægt þar sem ekki sást vegna veðurs til
eldstöðvanna úr lofti eða af jörðu hluta gostímans. I
þriðja lagi kom mælirinn að miklum notum við upp-
haf hlaupsins því að greinileg merki sáust um það á
skjálftamælinum þegar vatn braut sér leið undir jök-
ulinn í útfalli Grímsvatna og ruddist niður á Skeiðar-
ársand. Þannig var unnt að vara við um yfirvofandi
Grímsvatnahlaup 10 klst. áður en það kom fram á
sandinn.
I vorleiðangri félagsins var jarðskjálftavirkni
könnuð umhveríis gosstöðvarnar og á Lokahrygg um-
hverfis Skaftárkatla, með því að komið var fyrir 8
skjálftamælum sem voru reknirájöklinum 9.-17. júní.
I ljós kom að mikil smáskjálftavirkni var við Skaftár-
katla og fengust upplýsingar um margfalt fleiri skjálfta
en fram komu með hinu fasta landsneti skjálftamæla.
Virknin var mest við vestari ketilinn og vestur af hon-
um. Skjálftarnir áttu flestir upptök ofan við 5 km dýpi
en talið er að kvika leynist víða grunnt á svæðinu frá
Grímsvötnum vestur í Hamarinn og þar geti gosið á
næstu árum, jafnvel við þrýstilétti við Skaftárhlaup.
Reyndar er talið að nokkur smágos hafi orðið undir
Skaftárkötlum við hlaup undan þeim s. 1. áratug.
Aframhald rannsókna 1998
A næsta ári verður mælingum haldið áfram í sam-
ræmi við áætlun Raunvísindastofnunar. Haldið verð-
ur áfram að fylgjast með breytingum á ísstíflunni og
stærð Grímsvatna með íssjá, mælingum á landhæð og
ísskriði. Fylgst verður með söfnun vatns í Grímsvötn.
Fást þannig upplýsingar um hversu hratt Grímsvötn
og jökullinn leita að nýju jafnvægi eftir gos. Vinna
þarf frekar að búnaði til sjálfvirkar skráningar á vatns-
hæð. A gosstöðvunum verður reynt að fara með ís-
sjá víðar um svæði og fá þannig fyllri mynd af hinu
nýja fjalli. Afram verður væntanlega haldið segul- og
þyngdarmælingum til þess að kanna innri gerð fjalls-
ins. Þá verður áfram unnið að mælingum á breyting-
um á sigdældum umhverfis gosstöðvarnar og áhrifum
þeirra á legu ísa- og vatnaskila í jöklinum. Könnun á
gossögu Vatnajökuls verður einnig fram haldið með
rannsóknum á öskulögum á jökulsporðum undir for-
ystu Guðrúnar Larsen jarðfræðings á jarðfræðistofu
Raunvísindastofnunar. Þá ítreka ég þá skoðun mína að
þetta félag ætti að styðja væntanlegt framhald rann-
sókna á skjálftavirkni í vestanverðum Vatnajökli, sem
Bryndís Brandsdóttir stjórnar. í næstu vorferð stefnir
hún að því að kanna nánar hvar kvikuhólf gætu leg-
ið með bylgjubrotsmælingum. Vil ég ljúka þessu yfir-
liti yfir rannsóknir á Vatnajökli, sem tengjast félaginu,
með því að þakka Bryndísi mikið og margþætt fram-
lag til Jöklarannsóknafélagsins í tvo áratugi, allt frá
því hún vann með mér að fyrstu íssjármælingum og
handteiknaði fyrstu kort af botni Tungnaárjökuls.
Mælingar á jökulsporðum
Mælingar á stöðu jökulsporða voru með svipuðu sniði
og áður undir umsjón Odds Sigurðssonar. Unnið var
að því að fjölga mælistöðum og voru mælingar end-
urvaktar á Eystri-Loðmundarjökli í Kerlingarfjöllum
og Blágnípujökli í Hofsjökli og hafnar á Kirkjujökli í
Langjökli. Alls var mælt á 41 stöðum, nærri 2/3 hlutar
eða 26 hopuðu, 3 stóðu í stað en 7 gegnu fram. Fram-
hlaup héldu áfram í Leirufirði og Kaldalóni í Dranga-
jökli. Sólheimajökull hopaði annað árið í röð eftir að
hafa gegnið fram frá byrjun sjöunda áratugarins. Mæl-
ingavinna félaga er ólaunað sjálfboðastarf, en félagið
greiðir styrk vegna eldsneytiskostnaðar.
Fjölþjóðlegar rannsóknir á Vatnajökli 1996-1997
Sumarið 1997 var haldið áfram á Vatnajökli fjöl-
þjóðlegum rannsóknum á tengslum afkomu jökulsins
og veðurs, sem Raunvísindastofnun og Landsvirkj-
un vinna að auk Hollendinga og Austurríkismanna,
og styrkt er af fjórðu rammaáætlun Evrópusambands-
ins. Fyrsta þætti þessa verkefnis er nú að Ijúka en
framhald verður á þessum rannsóknum næstu þrjú ár
með stuðningi Evrópusambandsins, en þá tengjast þær
sams konar könnun á jöklum sem spanna frá Vatna-
jökli í suðri um Noregi, Svíþjóð, Svalbarða, og gadd-
76 JÖKULL No. 48