Dagblaðið Vísir - DV - 07.11.2014, Side 30

Helgarblað 7.–10. nóvember 201430 Fólk Viðtal
hana víðsýnni. „Auðvitað gera svona
ferðalög mann forvitnari, maður sér
að það er svo margt annað í tilver-
unni en þetta litla svæði hér sem við
hrærumst í og teljum vera miðdepill
alheimsins.
Svo er það þessi mikla einföldun
sem við höfum á þessum menn-
ingarheimum. Okkur finnst þetta
spennandi menningarsamfélög en
okkur finnst samt betra ef þau eru eins
og okkar. Það er hentugra. Við viljum
að þetta sé allt út frá okkar forsendum.
Margir eru einsýnir og forstokkaðir í
sínum hugmyndum. Og sérstaklega
framsóknarmenn. Ég var náttúrlega
framsóknarmaður einu sinni en sneri
frá villu míns vegar. Eða pabbi – og
ég fylgdi á eftir,“ segir hún en bætir
við að hún reyni að láta fordóma ekki
ergja sig. „En mér finnst leiðinlegt
þegar maður finnur fyrir þröngsýni og
áhugaleysi um annað en rétt radíus-
inn í kring. Við erum gjörn á að setja
öll þessi lönd undir sama hatt þótt þar
séu við lýði ólíkar hefðir og siðir iðkað-
ir á mismunandi máta.“
Trúarbrögð hættuleg
„Fólk er hrætt við íslam en samt sem
áður er íslam sú trú sem breiðist
hraðast út. Hið upprunalega ís-
lam er ákaflega falleg trú en getur,
eins og dæmin sanna með kristn-
ina, snúist á hvolf. Það hafa ansi ljót
verk verið unnin í nafni
kristninnar í gegn-
um tíðina. Þetta
eru svo flókin mál,“
segir Jóhanna sem
hefur haldið fjölda
fyrirlestra um þessa
menningarheima
bæði í skólum og á
vegum ýmissa fé-
lagasamtaka. „Það
hefur mér fund-
ist ákaflega gagn-
legt og sérstaklega
þegar ég hef fengið
tækifæri til að tala
við krakka. Þau
spyrja stanslaust.“
Aðspurð segist
hún aldrei hafa
íhugað að taka
upp íslam. „Það
hefur aldrei
hvarflað að mér.
Ég er ekki sérstak-
lega trúuð mann-
eskja í minni
kristni en það
hefur mér aldrei
dottið í hug. En ég
ber virðingu fyr-
ir íslam eins og
fyrir öðrum trúarbrögðum. Trúar-
brögð kalla fram það besta og versta
í manninum. Þau geta verið hættu-
leg.“
Þekkti Arafat og Hussein
Jóhanna bjó um árabil í Sýrlandi og
ber því einstaklega sterkar taugar
til fólksins þar. Hún segir ástandið í
landinu nú hryggja sig en nú hefur
borgarastyrjöldin staðið í tæp fjögur
ár. „Ég er sorgmædd og finn til þegar
ég hugsa til vina minna. Sumir eru
dánir, aðrir á flótta, enn aðrir týnd-
ir. Það sama á við um Írak þar sem
ég átti fjölda vina. Þetta er ömurlegt
ástand og það ömurlegasta er að
það er ekkert sem bendir til þess að
eitthvað fari að lagast. Og þótt eitt-
hvað gerist í betri átt tæki áratugi að
reisa þessi þjóðfélög úr rústunum,“
segir hún og bætir við að framganga
Bashar al Assad Sýrlandsforseta hafi
komið henni á óvart þegar mótmæl-
in hófust árið 2011. „Hann hegðaði
sér óskynsamlega. Ég hefði svarið
fyrir að hann brygðist svona við eins
og hann gerði. Sýrlendingar voru
í raun ekkert að móttmæla held-
ur bara taka þátt í þessu partíi sem
stóð yfir á öllu þessu svæði. Auðvit-
að kraumaði ýmislegt undir niðri en
þeir voru bara með fundi um allt þar
sem lýst var yfir stuðningi við Assad,
allt þar til einhver laumaði upp skilti
sem á stóð: Assad, farðu að koma
þessum umbótum í kring! Það þurfti
ekki meira til. Þá var hann mættur
með klærnar og kynti sjúklega und-
ir þar til allt sprakk,“ segir Jóhanna
sem komst í starfi sínu sem blaða-
maður ansi nálægt efstu ráðamönn-
um í Sýrlandi og hefur að sama skapi
átt samskipti við bæði Yasser Arafat
og Saddam Hussein og fleiri áhrifa-
menn. Hún harðneitar hins vegar
að gera mikið úr því. „Ég var hepp-
in. Var blaðamaður frá Íslandi, það
vakti athygli og veitti ákveðinn að-
gang,“ segir hún og játar því að þess-
ir menn hafi vitað um tilvist Íslands.
„Þetta voru engir hálfvitar. Þeir voru
ágætlega að sér í landafræði og Ís-
land vakti forvitni. Blaðamaður frá
Bandaríkjunum var svo hversdags,
það tók því ekki að ræða við hann.
Fólk vissi ekki mikið um Ísland
en flestir áttuðu sig á því að Ísland
væri partur af Norðurlöndunum og
Norðurlöndin höfðu gott orð á sér og
ekki síst Svíþjóð um fram allt vegna
Olafs Palme. Hann var miklu frægari
í þessum heimshluta en menn gera
sér grein fyrir og það ríkti þjóðar-
sorg í mörgum þessara landa þegar
hann var myrtur,“ segir Jóhanna og
bætir við að henni hafi tekist að ná
Gísla Sigurðssyni lækni úr haldi í
Írak árið 1990 af því að Ísland hafi
þótt spennandi. „Við vorum hluti af
heild sem hafði gott orð á sér og það
var mark á okkur tekið. Áður en við
Gísli fórum frá Bagdad hringdi ég í
Saddam Hussein og þakkaði hon-
um fyrir að hafa sleppt honum. Ég
hef heyrt að fólki finnist þetta skrítið
en sjálfri finnst mér það ekki. Þetta
minnir mig á þessa litlu stelpu sem
kom sér undarlega á framfæri alls
staðar án þess að finnast það nokkuð
merkilegt,“ segir hún og vitnar þar í
nýju bókina sína.
Erfitt að vera bjartsýn
Hún segist bera þá von í brjósti að
þessir tveir menningarheimar, sá
sem kenndur er við Vesturlönd og
svo hinn íslamski, geti lifað í sátt og
samlyndi. „Og ekki bara þessir tveir
menningarheimar. Ef mannkynið
ætlar ekki að viðurkenna annað en
sín eigin trúarbrögð og þolir ekki
framandi hefðir getum við aldrei
búið í friði á þessari jörð. Fólk þarf
að afla sér þekkingar og skilnings og
ferðalög eru partur af því. Við þurf-
um að læra að það eru ekki allir eins
og við verðum að virða hugsanir,
skoðanir og lífsmáta annars fólks.
Það þýðir ekkert annað en að reyna
að vera jákvæður en samtímis verð-
ur maður að hafa raunsæja sýn og
ég verð að viðurkenna að það er af-
skaplega erfitt að vera mjög bjartsýn
í augnablikinu.“
Langömmubörnin komin fjær
Jóhanna á fjögur börn, ellefu ömmu-
börn og sjö langömmubörn en hún
var ekki nema 56 ára þegar hún var
orðin langamma. „Mér finnst þessir
afkomendur afskaplega skemmileg-
ir. Barnabörnin eru áhugasöm um
að fræðast um gamla tíma og ef þau
eru það ekki hef ég troðið því upp á
þau. Ég var áreiðanlega ekki nógu
dugleg að spyrja foreldra mína um
þeirra bernsku og þess vegna hef ég
reynt að koma þessu inn hjá mínum
barnabörnum. Flest ömmubörnin
hafa farið með mér í eitthverja af
þessum ferðum og hafa vonandi
fengið fyrir vikið nýja sýn og reynslu.
Það hefur verið mjög gaman að hafa
þau með.“ Aðspurð segir hún sam-
bandið við langömmubörnin af öðr-
um toga. „Þau eru komin lengra í
burtu, eiga svo margt fólk sem er
þeim nær, margar ömmur og afa.
Maður kynnist þeim á annan hátt
en ömmubörnunum. En auðvitað
er það misjafnt eftir aðstæðum og
einstaklingum. Mér finnst óskaplega
spennandi að spá í þetta fólk, karakt-
erana, reikna það út og velta fyrir
mér. Þau eru gerð úr svo mörgu,
það eru ekki bara tveir einstak-
lingar sem standa að þeim held-
ur óramargar kynslóðir sem hafa
lagt þarna í púkk. Svo er misjafnt
hvað maður á sameiginlegt með
þessu fólki.“
Glöð en grautfúl á milli
Hún segist að sama skapi eiga í
góðu sambandi við börnin sín
sem séu hennar helsta stuðn-
ingsfólk. „Þau leggja oft hönd á
plóg ef mér dettur í hug að gera
eitthvað eða ferðast eitthvert. Það
er afskaplega mikils virði. Þau
hafa alltaf staðið voðalega mik-
ið með mér og fyrir það er ég
þakklát. Það er ekkert sjálfgef-
ið. Þau skilja þessa ákveðnu æð
í mér gagnvart þessum heimi,
múslímaheimi, þótt þau hafi
ekkert endilega komið þarna,
fyrr en löngu seinna. Ég er
einstaklega heppin með það
hvað krakkarnir og barnabörnin hafa
sýnt mér mikinn skilning og um-
burðarlyndi. Það er margt sem mað-
ur getur verið glaður yfir og ég er það
– þótt ég sé grautfúl inn á milli.
Mér finnst ég bara hafa lifað
frekar skemmtilegu lífi og verið
heppin með mjög margt og oft ver-
ið heppin að vera á réttum stað á
réttri stundu fyrir tilviljun. Maður
býr að uppeldinu og að mínu mati
getur maður aldrei gert nógu mik-
ið úr uppeldi sínu; að eiga þetta fólk
sem að mér stendur, ég fann þegar
ég skrifaði þessa bók hvað ég er af-
skaplega rík manneskja. Allt þetta
fólk var örlátt við mig á svo margan
hátt, þótt maður væri ekki alltaf dús
við foreldra sína. Það var ekki alltaf
allt í ljóma og smjöri. Maður var að
heyja sína lífsbaráttu og allt það. En
ég er engin alsæl manneskja, mað-
ur á sínar stundir þar sem maður er
að kljást við allt mögulegt. En það
er bara lífið, partur af programmet.“
Frekar Íran en Frakkland
Þrátt fyrir að vera orðin 74 ára hefur
Jóhanna enn jafn gaman af ferðalög-
um og vonast til þess að geta haldið
áfram eins lengi og guð lofar. „Ég
er þreytt svona rétt eftir að ég kem
heim, á meðan sálin er að komast aft-
ur heim. Sálin ferðast ekki eins hratt
og líkaminn og fyrstu dagana eft-
ir ferðalag er ég með hnút í magan-
um og tómleikatilfinningu. Ég þarf
nokkra daga til að jafna mig á því,“
segir hún og bætir aðspurð við að
það sé lítið mál að vera kona á þess-
um aldri í þessum menningarsamfé-
lögum. „Ef eitthvað er býst ég við að
ég njóti meiri virðingar nú en áður.
Það er mun auðveldara að ferðast um
múslímalönd 67 ára en 24 ára. Aldri
fylgir virðing í þessum löndum, það
er mjög áberandi. Það hjálpar að vera
eldri kona.“
Hún segist ekki eiga sér neitt
draumaland sem hún eigi eftir að
heimsækja. „Ég hef heimsótt svo
mörg lönd og farið óskaplega oft til
sömu landanna að það væri dálítil
tilætlunarsemi ef ég færi að þylja
upp þau lönd sem ég þarf nauðsyn-
lega að heimsækja. Annars á ég eft-
ir alla Suður-Ameríku en mig langar
ekkert þangað. Kannski pínu til
Chile. Ég myndi miklu frekar fara
enn einu sinni til Írans en til Frakk-
lands en þangað hef ég aldrei kom-
ið. Ég hugsaði alltaf með mér að ég
færi með eldri borgurum í rútuferð
um Evrópu þegar ég yrði fullorðin
en hingað til hef ég ekki haft tíma í
það. Ég hef frekar valið þessi fram-
andi lönd. Enda, þegar maður hefur
farið 14 eða 15 sinnum til Írans getur
maður afþakkað slíkt, sagt nei takk,
þetta er orðið ágætt.“
Krabbamein ógnvænlegt orð
Lífshlaup Jóhönnu minnir helst á
ævin týri og þyrfti mörg viðtöl til að
gera því þokkaleg skil. Sjálf hefur hún
tekið kafla og kafla og gefið út í bókar-
formi en enn er af nógu að taka.
Þessa dagana fer mestöll orka
hennar í að ná heilsunni sem hún býst
fastlega við að muni takast. Og ítrekar
að þrátt fyrir veikindin sé hún heppin.
„Þetta kom upp frekar skyndilega en
meinið hafði búið um sig í einhvern
tíma,“ segir hún en neitar að hafa orðið
smeyk þegar hún fékk greininguna.
„Auðvitað er þetta ógnvænlegt orð,
krabbamein, en ég varð ekki beint
hrædd. Mér hnykkti við en ég fékk
ekkert kast af tryllingi eða skelfingu,“
segir hún og hváir þegar hún er innt
eftir því hvort þetta verði ekki til þess
að hún hætti að reykja. „Mínar reyk-
ingar eru nú bara mitt einkamál,“ segir
hún snöggt en bætir svo við: „Ég býst
við að veikindin hafi einhver áhrif en
hvort ég hætti alveg veit ég ekki. Auð-
vitað þyrfti ég að gera það.“ Jóhanna
lætur engan bilbug á sér finna og ótt-
ast ekki að veikindin muni taka sig
upp aftur. „Ég reikna með að það hafi
náðst fyrir þetta, að allur óþverri sé bú-
inn. Ég einbeiti mér að því að líta svo
á að þetta hafi tekist og vonast til að
verða góð. Þetta var heilmikil skurðað-
gerð og ekki skrítið að það taki nokkra
mánuði að jafna sig. En ég þarf ekki að
fara í lyfja- eða geislameðferð. Þetta er
eins gott og það getur verið fyrst það
þurfti að gerast. Ég er mjög heppin að
þetta skyldi fara vel.“ n
„Auðvitað er þetta
ógnvænlegt orð,
krabbamein, en ég varð
ekki beint hrædd.
Elskar Íran Jóhanna myndi
frekar fara enn einu sinni til Írans
en til Frakklands en þangað hefur
hún aldrei komið. Mynd SiGTryGGur Ari
Með pabba Jóhanna og Bragi
með föður sínum. Mynd Úr EinKASAFni
Systkinin Jóhanna 15 ára, Bragi bróðir hennar 17
og Valgerður litla systir þeirra 10 ára. Myndin var
jólagjöf til foreldra þeirra árið 1955. Mynd Úr EinKASAFni