Tölvumál - 01.10.2013, Blaðsíða 30

30
Árið 1925 skilgreindi frelsishetjan og hugsuðurinn Mahatma Gandhi
„vísindi án mannúðar„ sem eina af sjö samfélagslegum syndum. Á
þessum tíma höfðu orðið miklar og hraðar framfarir í tækni og vísindum,
þótt fæstir hafi sennilega séð fyrir þá þróun sem varð næstu áratugi á
eftir. Orð Gandhi hafa staðist tímans tönn – þau eru jafngild nú og þá −
og verðug þess að vera höfð í heiðri þegar við ræðum tækni- og
vísindaþróun nútímans.
Í umræðum síðustu mánuða um dreifingu ofbeldisfulls kláms á netinu
hefur það stef verið ríkjandi að tæknin sé sjálft lýðræðið og þess vegna
megi ekki hreyfa við henni, jafnvel ekki efna til umræðu, umræðan sé
hættuleg í sjálfri sér. Þetta vekur upp spurningar og kallar á nánari
ígrundun, viðfangsefnið er svo sem sígilt: Þjónar tæknin manninum eða
maðurinn tækninni? Á þessu eru einkum tvær hliðar, það er annars
vegar sú pólitíska og hins vegar sú tæknilega.
kynlíf og ofbeldi
Pólitíska umræðan um klám snýst um hvort og þá með hvaða hætti sé
rétt að bregðast við dreifingu kláms og áhrifum þess. Í því samhengi
þarf að fjalla um áhrif kláms á börn og fullorðna, hvernig kynfræðslu og
kynheilbrigðismálum eigi að vera háttað og hvort klám eigi að vera
bannað og þá með hvaða hætti. Þetta var meðal viðfangsefna í ítarlegu
samráði innanríkisráðuneytis, mennta- og menningarmálaráðuneytis og
velferðarráðuneytis um samfélagsleg áhrif kláms sem stóð yfir sl. vetur.
Þar var almenn samstaða um að betur þurfi að gera í menntamálum,
kynfræðslu og almennri umræðu. Núverandi ástand sé ekki ásættanlegt,
en eins og staðan er í dag sjá börn oft klám áður en nokkur hefur rætt
við þau um kynlíf eða kynheilbrigði. Kannanir sýna að börn á Íslandi eru
að meðaltali 11-12 ára þegar þau sjá fyrst klám og í mörgum tilfellum er
það ekki svo að þau leiti sér kláms, heldur finnur klámiðnaðurinn þau.
Og efnið hefur áhrif á velflest börn. Sum sýna einkenni sambærileg
börnum sem hafa orðið fyrir kynferðisofbeldi, slíkur er alvarleikinn.
Þetta er einkum áhyggjuefni þar sem kynlíf og ofbeldi er tengt saman í
því klámefni sem er í mestri dreifingu. Nánd og virðing eru víðs fjarri,
ofbeldi og niðurlæging ráðandi og kynsjúkdómavarnir eru sjaldséðar.
Ofbeldisklám mótar hugmyndir barna og ungmenna um kynlíf,
kynheilbrigði og samskipti kynjanna og hefur áhrif á upplifun þeirra af
kynlífi. Aukinheldur gætir áhrifa ofbeldisfulls kláms í kynferðisofbeldi hér
á landi, svo sem sérfræðingar Barnahúss hafa bent á og kemur fram í
nýlegri rannsókn Hildar Fjólu Antonsdóttur og Þorbjargar S.
Gunnlaugsdóttur á meðferð nauðgunarmála.
bann eða ekki bann
Innan hinnar pólitísku umræðu er jafnframt tekist á um hvort klám eigi
að vera bannað eða ekki. Samkvæmt almennum hegningarlögum er
hvers konar dreifing kláms bönnuð og nær það bann líka til dreifingar á
internetinu. Síðastliðin ár hefur ekki reynt á þetta bann fyrir dómstólum,
þrátt fyrir að klám sé sennilega í umtalsvert meiri dreifingu nú en nokkru
sinni fyrr. Ein af þeim ástæðum sem hefur verið nefnd fyrir þessu er að í
hegningarlögum skorti skilgreiningu á hugtakinu klám. Dómafordæmi
gefi ekki nægilega leiðsögn, ekki síst þar sem almenn viðhorf hafi tekið
breytingum. Jafnframt kann að vera að ekki ríki nægileg samfélagsleg
sátt um hvað hugtakið klám feli í sér. Lagalega skilgreiningin þarf að
vera skýr og hefur nú þegar verið lögð mikil vinna í smíði frumvarps á
vettvangi innanríkisráðuneytisins til að skýra lagaákvæðið betur. Í því
efni er mikilvægt að gera greinarmun á kynlífi og nekt annars vegar og á
ofbeldi og niðurlægingu hins vegar. Nálgun löggjafar má ekki snúast um
almennt siðgæði og að koma í veg fyrir að menn verði hneykslaðir,
heldur um að sporna gegn ofbeldisfullu og skaðlegu efni, þar sem
ofbeldi er sett fram í kynferðislegum tilgangi. Slíkt efni er sem olía á eld
í heimi (þ.m.t. á Íslandi) þar sem kynferðisofbeldi er svo algengt að líkja
mætti við almannavarnarástand.
umræðan þarfnaST mannúðar
Þjóðir Evrópu hafa í gegnum Evrópuráðið sammælst um að vinna af
öllum mætti gegn framleiðslu og dreifingu barnakláms. Í slíku tilliti þarf
heildstæðar aðgerðir en þær munu ekki bera árangur nema að ráðist sé
líka gegn eftirspurninni. Bann gegn barnaklámi nær ekki eingöngu til
efnis þar sem börn eru í beinni hættu, þ.e. að framleiðsla efnisins hafi
falið í sér kynferðisofbeldi gegn börnum undir 18 ára. Það nær einnig til
efnis þar sem ungmenni sem náð hafa 18 ára aldri eru látin líta út fyrir
að vera börn og til teiknimynda eða annarra sýndarmynda sem sýna
kynferðisofbeldi gegn börnum. Með þessu hefur náðst samstaða um
að dreifing efnisins sé ógn við líf og heilsu barna almennt, ekki aðeins
framleiðsla þess. Þá má spyrja: Hví ætti slíkt ekki að eiga líka við um efni
sem sýnir kynferðisofbeldi gegn fullorðnum? Og í þessu samhengi er
ekki hægt að líta framhjá því að kynferðisofbeldi er raunveruleg og
viðvarandi ógn við líf og heilsu kvenna um allan heim.
Aukinheldur gilda afskaplega takmarkaðar reglur um framleiðslu kláms
og það er ómögulegt fyrir „neytendur„ að greina hvort slíkt efni hafi verið
búið til með samþykki eða ekki. Heilsufarslegar afleiðingar eru jafnframt
oft neikvæðar og starfsævi þeirra sem koma að klámefni afar stutt.
Þessi umræða þarfnast mannúðar.
En þar sem umræðunni um skaðsemi kláms og samfélagsleg áhrif þess
sleppir, þá tekur við spurningin, hvað gerum við í því?
Eins og áður segir verður að gera betur í fræðslu til barna og ungmenna
um kynlíf og kynheilbrigði annars vegar og klám og kynferðisofbeldi hins
vegar. Þegar hefur verið bætt úr í þessum efnum og á borðum mennta-
og menningarmálaráðuneytis og velferðarráðuneytis liggja tillögur um
frekari aðgerðir. Hins vegar kann fræðsla að verða fremur máttlaus ef
efnið sem reynt er að vara við hefur óheftan aðgang að börnum á sama
tíma. Þess vegna þarf að ræða hvernig framfylgja eigi lögum sem banna
dreifingu kláms og ennfremur, hvernig er hægt að koma í veg fyrir að
ofbeldisfullt klám rati til barna í gegnum internetið?
Valdamikill iðnaður
Á alþjóðavettvangi hefur verið ræddur sá möguleiki að klámsíður séu
allar hýstar á lénum sem enda á .xxx. Klámiðnaðurinn hefur almennt
ekki tekið vel í þetta, enda vilja framleiðendur að efni þeirra sé
aðgengilegt og viðtekið. Klámiðnaðurinn veltir ennfremur gífurlegum
inTerneTið og
ofbeldiSfullT klám
Halla Gunnarsdóttir, fyrrum aðstoðarmaður innanríkisráðherra