Bændablaðið - 27.08.2015, Qupperneq 34

34 Bændablaðið | Fimmtudagur 27. ágúst 2015
Umræður síðustu vikna í samfé-
laginu hafa á margan hátt verið
bændum afar óhliðhollar og
ósanngjarnar. Lítils háttar verð-
hækkun til bænda á mjólk hefur
fengið umfjöllun eins og um stór-
frétt væri að ræða.
Verkalýðsfélögin hafa sagt sig
frá starfi verðlagsnefndar búvöru
eftir að hafa haldið nefndinni í
gíslingu í lengri tíma með því að
tilnefna ekki fulltrúa eins og til stóð.
Fráleit umfjöllun um ríkisstyrki til
landbúnaðar, þar sem verslunin slær
sér á brjóst og menn ganga jafnvel
svo langt að halda því fram að
Bændasamtökin, stéttarfélag bænd-
anna, þrífist á ríkisstyrkjum.
Hinn eini rétti sannleikur málsins
er sá að bændur hafa aldrei fengið
krónu í ríkisstyrk. Stuðningurinn
sem fer frá ríki gegnum bein-
greiðslurnar til bænda er og hefur
alltaf verið stuðningur til neytenda
í formi verðlækkunar á nauðsynja-
vöru sem öll heimili þurfa á að halda
og með því móti verið unnið að betri
hag þeirra sem mest þurfa á að halda.
Þetta veit launþegahreyfingin mæta
vel, þótt hún hafi nú flúið af hólmi
og vilji ekki vera aðili að opinberri
verðlagningu á mjólk lengur.
Upphaf alls þessa má rekja til
þess er ákvörðun var tekin um að
greiða niður verð á mjólkurvörum
til neytenda í því skyni að bæta kjör
þeirra lægst launuðu. Það var ekkert
lögmál þá að þessi stuðningur ríkis-
ins til neytenda færi í gegnum mjólk-
urvörur, því á þeim tíma var rætt um
fleiri leiðir eins og t.d. niðurgreiðslu
á olíuverði. Samtökum bænda og
mjólkuriðnaðinum var einfaldlega
talið best treystandi til að koma þess-
um peningum, styrkjum frá ríkinu,
óskertum til neytenda.
Þannig var það því um langt
skeið að neytendur nutu lægra
verðs á mjólkurvörum vegna niður-
greiðslna frá ríkinu. Framkvæmdin
var þannig að bændur fengu greitt
fullt skráð verð á mjólk á hverjum
tíma, en mjólkursamlögin fengu
síðan greitt ákveðna krónutölu
með hverri seldri einingu af mjólk-
urvörum. Útsöluverðið var þá einnig
ákvarðað í opinberri verðlagningu.
Á þessum tíma var ekki talað um
ríkisstuðning til bænda, enda var
hann ekki til, einungis stuðningur
til neytenda sem bændum og fyr-
irtækjum þeirra var treyst fyrir að
koma til neytenda.
Tilvist beingreiðslna til bænda
snýr umræðunni bændum í óhag
Þegar núverandi greiðslumarkskerfi
(kvótakerfið) var tekið upp var með
einu pennastriki ákveðið að þeim
fjármunum sem ríkið hafði varið
til niðurgreiðslna á mjólkurvörum
til neytenda skyldi breytt í bein-
greiðslur til bænda sem tengdar
væru útgefnu greiðslumarki eða
kvóta hvers framleiðanda. Með
þessu móti fékkst mun einfaldara
kerfi til að viðhalda þessum niður-
greiðslum til neytenda á mjólk. Engu
öðru var í raun breytt, mjólkin áfram
undir opinberri verðlagningu bæði
hvað varðar verð til bænda og verð
á öllum helstu grunnvörutegundun-
um. Á þessum tíma sátu saman í
verðlagsnefnd búvöru, sem þá hét
reyndar 6 mannanefnd, fulltrúar
bænda, vinnslunnar og fulltrúar frá
verkalýðsfélögunum. Þá ríkti skiln-
ingur á þessu kerfi og tilgangi þess,
en nú þegar árin hafa liðið hefur
umræða um þessi mál farið mjög á
skjön við raunveruleikann og bænd-
ur og samtök þeirra þurfa sífellt að
verja tilvist sína og allt of oft heyrir
maður sleggjudóma eins og að hætta
eigi öllum ríkisstyrkjum til bænda
og menn hrópa um leið á óheftan
innflutning í leit að lægra vöruverði.
Íslenskur landbúnaður er
grunnstoð – ein af mikilvægustu
atvinnugreinum landsins
Nú verðum við að taka höndum
saman og snúa þessari vitleysu
við áður en það verður um seinan.
Stuðlum að upplýstri umræðu um
landbúnað, tökum höndum saman
um að allir fái skilning á þessari ein-
földu setningu: „bændur hafa aldrei
fengið krónu frá ríkinu.“
Á sama tíma þurfum við að setja
fram skipulega hver gildi landbún-
aðarins eru fyrir samfélagið. Hvers
vegna við sem þjóð þurfum að fram-
leiða matvæli. Hvers vegna okkar
matvæli eru betri en gengur og ger-
ist. Fá fram réttlátan samanburð á
sambærilegum matvælum hér og í
nágrannalöndunum þar sem tekið
er mið af lífskjörum og verðlagi
almennt. Fá fram mynd af virðis-
keðjunni allri þar sem fram kemur
hver hlutur bænda er í verðlagn-
ingunni og hver hlutur milliliða og
verslunar er. Ef við vinnum þetta
skipulega þá er ég þess fullviss að
samfélagið mun í ríkara mæli taka
upp málstað bænda á ný og hætta að
hlaupa eftir æsifréttum hvort heldur
þær koma frá óvinveittum stjórn-
málaflokkum, aðilum innan verslun-
argeirans eða jafnvel úr umræðum
meðal bændanna sjálfra.
Bændur þurfa að tala einni
röddu
Í lokin er ástæða til að brýna fyrir
bændum að taka höndum saman í
hagsmunabaráttu stéttarinnar og láta
ekki innri ágreining um einstök mál
verða að stóru málunum í umfjöll-
un, hvort heldur er á saklausum
samskiptasíðum eða í fjölmiðl-
um. Bændur og félög þeirra þurfa
að senda samfélaginu skýr og rétt
skilaboð um mikilvægi þess að við
byggjum landið með heilbrigðum
landbúnaði.
Hugleiðingar í ágúst 2015
Hólmgeir Karlsson
framkvæmdastjóri Bústólpa ehf.
á Akureyri
Lesendabás
Bændur hafa aldrei fengið
krónu í styrk frá ríkinu
Vandasamasti tíminn í ári kýr-
innar er síðasti mánuðurinn
fyrir og fyrsti mánuðurinn eftir
burð. Ef vel tekst til þennan tíma
er eftirleikurinn oftast nær auð-
veldur og í mörgum tilfellum
hægt að stilla á „sjálfstýringu“.
Þetta tímabil á einstaklingurinn
að hafa forgang og mikilvægt að
fylgjast af mikilli nákvæmni með
hverjum grip. Fóðrun í geldstöðu
byggist á síðslegnu, kalísnauðu
heyi, steinefnum, vítamínum og
síðustu 3 vikurnar fyrir burð er
gefið sérstakt kjarnfóður til að
undirbúa vömbina fyrir sterkara
fóður. Geldkýr eiga að vera sér
og undir engum kringumstæðum
eiga geldkýr að fá sama fóður og
mjólkandi kýr.
Eftir burð leggur mjólkurlaginn
gripur allt í sölurnar til að fram-
leiða mikla mjólk. Átgetan er tak-
mörkuð, svo þörfum er ekki mætt.
Á þessu tímabili býr kýrin að því
hvernig til tókst í geldstöðunni,
ekki aðeins með tilliti til fóðrun-
ar en einnig hvað varðar aðbún-
að. Það hefur sýnt sig að góður
aðbúnaður hefur ekki síður mikið
að segja í undirbúningnum fyrir
mjaltaskeiðið.
Gæði heyja
Eins og flest ár er heyfengur
bænda í ár líklega býsna misleitur,
bæði eftir landshlutum og innan
svæða. Í ár var tíðarfar sérstak-
lega óhagstætt til heyverkunar
á Norðaustur- og Austurlandi.
Víða annars staðar náðust líklega
nokkuð góð hey af fyrra slætti þótt
magnið sé í lægri kantinum. Enn
er víða eftir að ná seinna slætti og
tvísýnt um gæði hans.
Hámarksát og góð nýting á
heyfengnum fæst með því að
blanda hráefnum saman og fá
einsleita blöndu. Fyrstu heilfóð-
urkerfin komu til landsins 2004
og síðan þá hefur þessi tækni ekki
bara stuðlað að aukinni fjölbreytni
í jarðrækt, betri landnýtingu og
þar með aukinni sjálfbærni heldur
einnig betra heilsufari, góðri nyt
og góðri efnasamsetningu mjólkur.
Fóðurblöndun
Með fóðurblöndun höfum við
góða stjórn á efnasamsetningu
fóðursins. Þar sem aðstæður leyfa
hópskiptingu hjarðarinnar er hægt
að koma til móts við þarfir hvers
hóps án þess að sóa verðmætum
hráefnum. Aftur á móti þar sem
mjólkurkýrnar eru í einum hópi er
búin til blanda í góðu jafnvægi við
þarfir kúa í 20–25 kg dagsnyt og
restina fá þær svo úr „hlutlausu“
kjarnfóðri.
Það er mikill breytileiki í nyt
milli búa. Þannig eru afurðahæstu
búin með um 40% hærri nyt en
meðalnyt skýrslufærðra búa. Er
þetta viðunandi? Hvar vilt þú
vera? Mikil tækifæri felast í því að
auka nyt svo fremi sem það er gert
á hagkvæman hátt. Hlutur heima-
aflaðs fóðurs ræður hér miklu.
Í dag ræður efnainnihald
mjólkur alfarið verði til bænda.
Það er því mikilvægt að efnasam-
setning fóðursins stuðli að hárri
nyt og efnaríkri mjólk. Þetta á
ekki aðeins við um orku, prótein,
steinefni og vítamín heldur eru
á markaðnum ótal fóðurefni eða
„fæðubótarefni“ sem geta hjálpað
til að tryggja þetta. Hér erum við
að tala um fitusýrur, nauðsyn-
legar amínósýrur, ger, bindiefni
fyrir myglueitur, svo fátt eitt sé
nefnt. Mörg dæmi eru um það að
umtalsverður ávinningur fáist við
markvissa notkun þessara efna.
Fóðurblöndun gerir bændum
kleift að nýta sér þessi úrræði á
mjög raunhæfan og auðveldan
hátt.
Grétar Hrafn Harðarson
ráðgjafi Jötunn Véla ehf.
Hólmgeir Karlsson.
Fóðrun mjólkurkúa
á komandi vetri
− einstaklingurinn í fyrirrúmi
Á beit. Mynd / HKr.