Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.2011, Blaðsíða 25

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 1. tbl. 87. árg. 2011 21
stuðning. Mér finnst þó að það eigi að
skilgreina slíka notkun sem fjötranotkun,
ekki síst til að leggja áherslu á að þessi
notkun á ætíð að vera síðasta úrræðið
og má aldrei koma í stað aðstoðar við
hreyfingu. Þess má geta að á ritunartíma
greinarinnar hefur verið unnið að
verklagsreglum um notkun fjötra á
deild L-4, heilabilunardeild Landspítala,
þar sem ég starfa. Þær eru ekki
fullfrágengnar en meginmarkmið þeirra
er að gera fjötraúrræðið óaðgengilegt og
að setja skýrar reglur um notkun þess.
„Er starfsfólkið til staðar og
reiðubúið að veita stuðning
eða finnst því kannske
auðveldara að binda
bara skjólstæðinginn svo
ekki þurfi þetta stöðuga
eftirlit?“
Í leiðbeiningum Sóltúns eru talin upp
nokkur úrræði til að draga úr notkun
fjötra. Þar er nefnd til virkni, svo sem
samvera og þátttaka í daglegum
athöfnum, líkamsþjálfun, svo sem
hreyfing úti við, og sjúkraþjálfun. Byrjað
er að fara yfir lyfjameðferð, meðal
annars til að draga úr notkun róandi lyfja
sem geta stuðlað að falli. Reglubundnar
salernisferðir eru nefndar til, en fall
verður oft þegar skjólstæðingur þarf á
salerni og fer af stað sjálfur. Mai Britt
Henriques, sem áður var vitnað til, nefnir
þetta allt og auk þess atriði eins og
skófatnað, hjálpartæki og innréttingar
í húsnæði, meðal annars að umhverfi
sé kunnuglegt. Hún kemur einnig inn á
afstöðu starfsfólks en það er auðvitað
gríðarlega mikilvægt atriði: Er starfsfólkið
til staðar og reiðubúið að veita stuðning
eða finnst því kannske auðveldara að
binda bara skjólstæðinginn svo ekki
þurfi þetta stöðuga eftirlit? Þess skal
sérstaklega getið í þessu samhengi að
mönnun á dönskum hjúkrunarheimilum
er síst betri en hér á landi og í Pilehuset
til dæmis virtist mönnunarlíkan mjög
sambærilegt við það sem hér er
algengt miðað við reynslu og þekkingu
höfundar, það er varðandi fjölda, en
fagleg samsetning var sérlega hagstæð.
Í klínískum leiðbeiningum um byltur á
Landspítala segir um byltur að fjötrar
leiði til minni hreyfigetu, slappleika, lélegri
blóðrásar og margs annars. Einnig er
vitnað til rannsókna sem sýna að fjötrar
fækki ekki byltum en að meiðslum af
völdum byltna fækki með minni notkun
fjötra.
Bandarísk rannsókn, sem vitnað er til
í þessum leiðbeiningum, voru bornar
saman byltur á einu ári þar sem fjötrar
voru leyfðir og einu ári þar sem þeir voru
bannaðir. Ekki var marktækur munur á
hve margar byltur urðu en hins vegar
voru marktækt færri alvarleg meiðsli af
völdum byltna, þar á meðal marktækt
færri sjúkrahúsinnlagnir þegar fjötrar voru
ekki notaðir (Dunn, 2001). Þetta skýrist
væntanlega af því að þegar ekki er hægt
að grípa til hins „auðvelda“ úrræðis –
fjötra – þarf starfsfólk að úthugsa aðrar
leiðir og þær fela gjarnan í sér meiri
hreyfingu skjólstæðingsins, meira eftirlit
og meiri virkni. Notkun fjötranna getur
hins vegar orðið upphaf að vítahring
þar sem skjólstæðingur verður stöðugt
getuminni og í meiri byltuhættu. Einnig
getur notkunin valdið auknum óróleika
sem aftur krefst lyfjameðferðar sem enn
minnkar færnina ... og þannig áfram niður
á við með síauknu álagi á starfsfólk að
ekki sé talað um líðan skjólstæðingsins.
„Notkun fjötranna getur
hins vegar orðið upphaf
að vítahring þar sem
skjólstæðingur verður
stöðugt getuminni og í
meiri byltuhættu.“
Íslensk úrræði
Íslenskir hjúkrunarfræðingar í öldrunar-
þjónustu vita margir mjög vel um þessi
atriði eins og fram kemur í ofangreindum
klínískum leiðbeiningum. Þar er einnig
vitnað í verklagsreglur um notkun fjötra
sem unnar voru fyrir nokkrum árum.
Þessar reglur hafa því miður týnst í hinum
miklu skipulagsbreytingum sem gerðar
voru á Landspítala og finnast ekki lengur
á neti hans en úr því mun fljótlega verða
bætt. En líklegt má telja að þær hafi
verið nokkuð svipaðar þeim sem eru í
gildi á hjúkrunarheimilinu Sóltúni. Anna
Birna Jensdóttir, hjúkrunarforstjóri þar,
var áður framkvæmdastjóri hjúkrunar
á öldrunarsviði Landspítalans og hefur
lengi starfað að því að draga úr notkun
fjötra.
Reglur Sóltúns, en þær má finna á
heimasíðu heimilisins, eru á þessa leið:
• Gerður er greinarmunur á öryggis út-
búnaði, svo sem beltum í stól, borðplötu
eða grindum á rúmi og fjötrum.
• Öryggisbúnað má einungis nota
með samþykki íbúa á Sóltúni eða
aðstandenda hans. Samþykkið skal
vera upplýst og skriflegt.
• Áhersla er lögð á önnur úrræði, svo
sem þjálfun og virkni.
• Einnig er áhersla lögð á að fræða
starfsfólk.
Þessar reglur eru hér tíundaðar svo
nákvæmlega vegna þess að þær eru
það eina sem leit á heimasíðum fjölda
stofnana og embætta leiddi í ljós um
fjötra og hindranir í öldrunarþjónustu. Það
vekur athygli að í þessum leiðbeiningum
er lögð áhersla á öryggisútbúnað sem
virðist skilgreindur eitthvað annað en
fjötrar. Belti í stól eru yfirleitt í fræðiskrifum
skilgreind sem fjötrar – þó tilgangurinn
sé öryggi og þó skjólstæðingurinn hafi
veitt samþykki. Þessi munur er þó víðar
notaður en hjá Sóltúni, til dæmis í RAI-
matinu.
Það er ekki tilgangur höfundar með
þessum skrifum að fella stóradóm um
eina eða aðra leið til að leysa mót-
hverfuna milli þess að tryggja öryggi
og vernda sjálfræði skjólstæðinga
öldrunarþjónustu. Fremur er tilgangurinn
að stuðla að umræðum um hugsanlegar
úrlausnir í þá átt að sjálfræði verði
betur tryggt – en hitt er líka augljóslega
nauðsynlegt að við, starfsfólk í öldrunar-
þjónustu, þurfum á betri og meira
upplýsandi löggjöf og reglugerðum að
halda en nú eru fyrir hendi. Reglur
Sóltúns eru stórt skref fram á við í
því efni. Það er heldur ekki raunhæft
markmið að ætla að aldrei megi nota
fjötra af ýmsu tagi eða að þeir séu ætíð
af hinu illa. Augljóslega eru þess dæmi
að þeir veiti skjólstæðingi öryggi og