Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.2011, Blaðsíða 21

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 1. tbl. 87. árg. 2011 17
góð siðfræðileg hegðun jafnvel verið
skilgreind sem eitt af helstu markmiðum
hjúkrunarkennslunnar. Eftir aldamót hafa
umbætur í hjúkrunarmenntun átt sér stað
víða í Evrópu og í heiminum öllum. Hins
vegar hafa þessar umbætur ekki verið
mikið rannsakaðar. Því vitum við ekki
ýkja mikið um námsárangur í siðfræði,
um siðfræðihugsun hjúkrunarnema eða
um hvernig gildismat þeirra breyttist á
námstímabilinu.
Rannsaka þarf betur siðfræði hjúkrunar-
stjórnunar. Rannsóknar spurningar á
þessu sviði tengjast skipulagsheildinni,
valdamynstri, öfund milli stétta,
siðfræðivenjum og forystu og stjórnun.
Rannsóknir sýna að hjúkrunarstjórnendur
sjá siðfræðivanda við ráðstöfun fjármuna
(sjá til dæmis Aitamaa o.fl., 2010). Að
auki sjá hjúkrunarfræðingar stundum
hvernig hallar á sjúklinga, oft vantar
vettvang fyrir umræður um siðferðilega
vafasöm atvik og eins getur samstaða
innan stétta verið siðferðilega vafasöm.
Þessi vandamál ögra rannsakendum og
hvetja þá til að skoða heilbrigðisstofnunir
frá nýjum siðfræðissjónarhóli. Til dæmis
er í mörgum löndum greint frá skorti
á hjúkrunarfræðingum. Ein ástæða
skortsins er að hjúkrunarfræðingar
staldra ekki allir við í heilbrigðisþjónustu
heldur finna þeir atvinnumöguleika utan
hjúkrunar. Ein leið til þess að halda
hjúkrunarfræðingum í vinnu innan
heilbrigðiskerfisins getur verið að styðja
við þá á heilbrigðisstofnunum, veita þeim
möguleika að stunda afbragðshjúkrun og
styðja við siðferðisþroska þeirra. Þannig
getur siðfræði einnig skipt máli við mótun
heilbrigðisstefnu.
Rannsaka þarf betur siðfræði hjúkrunar-
rannsókna. Í því felst að rannsakendur
þurfa að greina hvernig þeir leysa sín
eigin siðfræðivandamál. Þetta mætti
kalla rannsóknarsiðfræði í hjúkrun. Undir
er allt rannsóknarferlið, frá því hvernig
rannsóknarspurningar eru orðaðar til
þess hvernig skýrt er frá niðurstöðum. Í
flestum löndum er sterklega mælt með
því að hugað sé að siðfræði rannsókna
og vel fylgst með framkvæmdinni.
Heimssamtök lækna hafa til dæmis
birt fjölda siðfræðiyfirlýsinga og er
Helsinkiyfirlýsingin ein þeirra. Siðfræðileyfi
þarf nú í flestum löndum og er þess krafist
bæði hjá heilbrigðisstofnunum, háskólum,
styrkveitendum og vísindatímaritum. Þetta
á einnig við um hjúkrunarrannsóknir.
Hjúkrunarrannsakendur þurfa því að íhuga
siðfræði og vera gagnrýnir á eigin verk.
Vert er að skoða sérstaklega siðfræði
þess efnis sem birtist í vísindatímaritum.
Hjúkrunarfræðingar lesa sér til
í vísindatímaritum til þess að leita að
rökum fyrir íhlutunum sínum og þurfa
að geta treyst því að siðfræðin sé í
lagi í birtum greinum. Ekki er vitað um
nein sérstök rannsóknarsiðfræðileg
vandamál í hjúkrunarrannsóknum. Hins
vegar hafa ritrýnar haft ýmsar áhyggjur
eins og kemur fram í nýlegri grein í
Nursing Ethics (Broome o.fl., 2010).
Helsta umræðuefni greinarinnar er að
þátttakendur í rannsóknum njóti ekki
nægilegrar verndar. Það er því ljóst að
hjúkrunarrannsakendur, eins og allir
vísindamenn, verða að stunda símenntun
á sviði rannsóknarsiðfræði. Vísindatímarit
þurfa að hafa skýrar siðferðisreglur og
aðferðir til þess að greina ritstuld og önnur
siðfræðileg vandamál. Slíkt mun verða æ
mikilvægara vegna aukinna möguleika til
þess að misnota rafræn gagnasöfn.
Eins og hér hefur komið fram er rann-
sóknar siðfræði mikilvæg fyrir margar
sakir. Það er hins vegar ekki auðvelt
að útvega rannsóknarstyrk vegna
siðfræði rannsókna. Margir styrktar -
aðilar kjósa fremur að styrkja nytja-
rann sóknir og vilja sjá niðurstöður sem
hægt er að koma í framkvæmd sem
fyrst. Siðfræðirannsóknir leiða ekki
endi lega til niðurstaðna sem geta nýst
beint í framkvæmd. Hins vegar geta
niðurstöðurnar leitt til nýs hugsunarháttar
eða boðið upp á nýja valmöguleika.
Þær geta stutt við ákvörðunartöku og
forgangsröðun, sett spurningarmerki við
hefðbundnar starfsaðferðir og fundið
nýjar leiðir til þess að halda uppi virðingu
fyrir sjúklingnum við umönnun. Það er
því ástæða fyrir rannsakendur að hafa
brennandi áhuga á siðfræði.
Til þess að stunda siðfræðirannsóknir
í hjúkrun þarf greiningartæki. Almennt
talað vantar tæki til þess að greina
siðfræðivandamál. Hins vegar bætir það
ekki þekkingargrunn fræðigreinarinnar
ef allir rannsakendur búa til sín eigin
greiningartæki. Það er því nauðsynlegt
að koma á fót langtímaverkefni þar sem
er stefnt að því að móta slík tæki.
Norðurlönd hafa sýnt áhuga á siðfræði-
rannsóknum í hjúkrun. Þegar á níunda
áratugnum birtust á Norðurlöndum,
raunar í Noregi, leiðbeiningar varðandi
siðfræði í hjúkrunar rannsóknum og þær
voru með fyrstu leið beiningum sem
birtust á þessu sviði í heiminum. Æskilegt
væri að hlúa að norrænum rannsóknum
á siðfræði í hjúkrun, til dæmis með því
að koma í kring norrænum rannsóknar-
námskeiðum í siðfræði og veita
rannsakendum möguleika til starfsframa
á þessu sviði.
Heimildir
Aitamaa, E., Leino-Kilpi, H., Puukka, P., og
Suhonen, R. (2010). Ethical problems in nurs-
ing management: The role of codes of ethics.
Nursing Ethics, 17, 469-482.
Broome, M., Dougherty, M., Freda, M., Kearney,
M., og Baggs, J. (2010). Ethical concerns of
nursing reviewers: An international survey.
Nursing Ethics, 17 (6), 741-748.
Numminen, O., van der Arend, A., og Leino-Kilpi,
H. (2008). Nurses’ codes of ethics in practice
and education: A review of the literature.
Scandinavian Journal of Caring Sciences, 23
(2), 380-394.
Helena Leino-Kilpi er prófessor og deildarforseti hjúkrunar-
fræðideildar við háskólann í Turku. Hún er einnig forstöðumaður
Finnska skólans í hjúkrunarrannsóknum en skólinn er stofnun
við háskólann í Turku. Helena hefur birt á þriðja hundrað ritrýndra
greina. Áhugasvið hennar eru siðfræði og gæði í hjúkrun.
Í háskólanum kennir hún heimspeki og rannsóknaraðferðir
ásamt því að leiðbeina doktorsnemum.