Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.2011, Blaðsíða 29

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 1. tbl. 87. árg. 2011 25
kynnt markmið og viðmiðunartölur úr
skýrslunni frá 2007. Í velferðarráðuneytinu
er, þegar þetta er skrifað, verið að leggja
lokahönd á skýrslu þar sem mat verður lagt
á árangrinum. Tímarit hjúkrunarfræðinga
hefur ekki fengið aðgang að þessum
gögnum en skýrslan mun birtast í febrúar.
Ritstjóri lagðist í rannsóknarvinnu og tókst
að ná í sumar upplýsingarnar annars
staðar frá. Velferðarráðuneytið hefur síðan í
hyggju að setja fram markmið fyrir 2020 og
er sú vinna komin af stað.
Í nóvember 2008 gaf heilbrigðisráðherra
út aðgerðaáætlun varðandi heilbrigði
landsmanna og nefndist hún „Heilsustefna
– heilsa er allra hagur“. Í henni var boðuð
aukin áhersla á heilsueflingu og forvarnir.
Sú nýbreytni var tekin upp að leggja
lýðheilsumat á aðgerðir stjórnvalda eins
og lagafrumvörp, reglugerðir og ýmsar
ákvarðanir. Í heilsustefnunni voru 11
markmið og 30 aðgerðir. Markmiðin voru
almennar orðuð en í heilbrigðisáætluninni
til 2010 en aðgerðirnar höfðu töluleg
viðmið. Til dæmis var gert ráð fyrir að 50
opinberar stofnanir (þar með taldar allar
undirstofnanir heilbrigðisráðuneytisins)
hefðu gert áætlun um öryggi og heilbrigði
í lok 2009. Óljóst er að hvaða leyti
heilsustefnunni hefur verið fylgt eftir.
Hér á eftir verður sagt frá árangri
heilbrigðisáætlunarinnar á nokkrum
sviðum en markmiðin á öllum sviðum má
skoða á næstu opnu.
Áfengis- og tóbaksvarnir
Fyrsta markmiðið varðandi vímuefni var
að Íslendingar yfir 15 ára aldri neyti að
meðaltali ekki meira en 5 lítra af hreinu
áfengi á ári en 1998 var talan 5,56 lítrar.
Nýlegar tölur sýna þó að því miður hefur
neyslan stóraukist. 2007 voru seldir 7,5
lítrar af hreinu áfengi á hvern íbúa. Þá er
ótalið það sem fólk bruggar sjálft en talið
er að heimabrugg hafi aukist í takt við
hækkandi áfengisverð.
Stefnt var að því að hlutfall fólks á
aldrinum 18-69 ára, sem reykir, yrði
undir 12%. Samkvæmt fréttum frá
Lýðheilsustöð reykja nú 14,2%. Þó að
markmiðinu hafi ekki verið náð er þetta
skref í rétta átt og hefur sérstaklega
dregið úr reykingum síðan 2007.
Helga Sif Friðjónsdóttir, lektor í hjúkrunar-
fræðideild HÍ, telur að ekki hafi verið
nóg að setja fram heilbrigðisáætlun
og hugmyndir um leiðir að settum
markmiðum. Hún bendir á að mikilvægt
sé að þekkja orsakasamhengi sem liggur
til grundvallar áhættuhegðun og ákveða
með tilliti til þess hvaða gagnreyndu
forvarnir skuli nota á hverjum tíma.
Þannig ættu framtíðarheilbrigðisáætlanir
að hafa skýra aðgerðaáætlun þar sem
forvörnum er beint að ákveðnum þáttum
sem liggja að baki áhættuhegðuninni.
Einungis þannig er hægt að skoða hvort
forvarnir skili í raun tilætluðum árangri.
Tannheilsa landsmanna
Eitt markmiðið í kaflanum um börn og
ungmenni var að tíðni tannskemmda
(svokallað DMFT) hjá 12 ára börnum
lækki í 1,0. Miðað var við 1996 en
þá var DMFT hjá 12 ára börnum 1,5.
Hólmfríður Guðmundsdóttir, tannlæknir
og verkefnastjóri tannverndar hjá
Lýðheilsustöð, segir að DMFT sé
tannátustuðull sem er mælikvarði á
hversu margar tennur eru skemmdar,
fylltar eða tapaðar. Staðan var mæld
í landsrannsókn á munnheilsu 12 ára
grunnskólabarna 2005 og mældist DMF
þá 2,1. Ljóst er að staðan hefur versnað
talsvert í stað þess að batna.
Í kaflanum um eldri borgara var stefnt
að því að yfir 50% fólks 65 ára og
eldra hefði að minnsta kosti 20 tennur
í munni. Í heilbrigðiskönnuninni „Heilsa
og líðan Íslendinga“, sem var gerð 2007,
kemur fram að einungis 25% í þessum
aldurshópi hafa svo margar tennur.
Ólíklegt er því að þessu markmiði hafi
verið náð þremur árum seinna. Hins
vegar hefur tannheilsa eldri borgara
batnað stöðugt síðastliðin 25 ár eins
og sést vel á mynd 1. Athyglisvert er
að karlar eru líklegri til þess að hafa 20
tennur heldur en konur.
Geðheilbrigði
Á þessu sviði var fyrsta markmiðið að
sjálfsvígum mundi fækka um 25%.
Markmiðið var svo lækkað í 15% við
endurskoðun 2007 þar sem í ljós hafði
komið að engin fækkun sjálfsvíga hafði átt
sér stað á tíu ára tímabili. Félag íslenskra
hjúkrunarfræðinga benti reyndar þegar
2001 á það í umsögn sinni til Alþingis að
þetta markmið væri óraunhæft nema til
kæmi umfangsmiklar aðgerðir.
Annað markmið var að draga mundi úr
tíðni geðsjúkdóma um 10%. Líkast til
mun ekki heldur þetta markmið nást. Í
endurskoðuðu skýrslunni frá 2007 kemur
fram að geðsjúkum hefur fækkað lítillega.
Páll Biering, geðhjúkrunarfræðingur og
dósent í hjúkrunarfræðideild, segist bara
hafa það um þessi markmið að segja að
þau séu algerlega merkingarlaus nema
aðgerðaáætlun hefði fylgt þeim. Reyndar
voru settar fram sjö leiðir en þær voru
allar frekar almennt orðaðar, eins og bætt
menntun, almenningsfræðsla og efling
forvarna.
Athyglisvert er að geðsjúkdómar valda
meira vinnutapi og kostnaði fyrir sam-
50
40
30
20
10
0
1985 1990
8,5
2,9
12,9
6,4
17,2
7,6
20,4
13,6
28,0
21,9
2000
Karlar
Konur
Mynd 1. Hlutfall (%) 65 ára og eldri Íslendinga
með 10 eða fleiri tennur í hvorum gómi eftir kyni
og ári. Heimild: Lýðheilsustofnun.
20071995