Iðjuþjálfinn - 01.11.2007, Side 15

IÐJUÞJÁLFINN 2 / 2007 • 15
m.a. gengið út frá reynslu einstakl ings­
ins og hans merkingu á viðfangs efninu
en rannsakandi kemur inn án nokkurra
fyrir fram mótaðra hugmynda um
efnið. Við vettvangs athuganir voru
skráð ar nákvæmar lýsing ar á umhverfi,
samskiptum og atburðum og jafnframt
þátttöku rann sakanda (Bogdan og
Biklen, 1998).
Úrtak
Úrtakið í rannsókninni var þæginda­
úrtak. Leitað var til forstöðumanna
þeirra staða sem sinna eftirfylgd
geðsjúkra úti í samfélaginu á höfuð­
borgarsvæðinu, hjá Geðhjálp, Rauða­
krossathvörfunum og Geysi. For stöðu­
mennirnir fengu í hendur
kynn ingar bréf þar sem rannsóknin var
kynnt og forsendur þátttökunnar
skýrðar. Forsendur fyrir því að taka
þátt í rannsókninni voru að við­
mælendur væru með geðsjúkdóm sem
staðfestur hefði verið með sjúkdóms­
greiningu en hefðu náð að vera virkir
þátttakendur í samfélaginu, hvort sem
það var með því að vera í vinnu, í skóla
eða gegna öðrum hlutverkum sem
höfðu þýðingu og gildi fyrir þá. Tengsl
við geðheilbrigðisþjónustu á þeim tíma
þegar rannsóknin var gerð útilokaði
ekki fólk frá þátttöku. Forstöðu menn­
irnir höfðu samband við einstakl inga
sem uppfylltu þessar kröfur og í kjöl­
farið fékk rannsakandi að hafa samband
við þá einstaklinga sem lýstu áhuga á
að taka þátt. Leyfi fyrir vett vangs­
athugunum var fengið hjá for stöðu­
mönnum tveggja staða sem sinna eftir­
fylgd og létu þeir gesti sína vita um
tilgang veru rannsakanda og rann­
sóknarinnar.
Rannsóknin var samþykkt af
Vísinda siðanefnd og tilkynning um
hana var send til Persónuverndar.
Þegar á rannsóknina leið tengdust
henni iðjuþjálfanemarnir Anna Krist­
rún Sigurpálsdóttir, Harpa Guðmunds­
dóttir, Harpa Ýr Erlendsdóttir og
Ingibjörg Ólafsdóttir (Anna Kristrún
Sigurpálsdóttir og Harpa Guð munds­
dóttir, 2003; Harpa Ýr Erlendsdóttir
og Ingibjörg Ólafsdóttir, 2005).
Fyrir viðtölin skrifuðu allir við­
mælendur undir upplýst samþykki sitt.
Þar var lögð áhersla á þagnarskyldu og
persónuleynd og þá staðreynd að við­
komandi gæti dregið sig út úr
rannsókninni hvenær sem væri. Öllum
nöfnum, hvort sem um var að ræða
nöfn staða, þátttakenda eða starfsfólks,
var breytt strax við afritun viðtala og
var tilviljun hvaða nöfn voru valin
hverju sinni.
Í viðtölum var lögð áhersla á jákvæða
þætti en undirstrikað var í kynn ingar­
blaði að hægt væri að hafa sam band við
rannsakanda ef einhverjar spurningar
eða eftirþankar kæmu upp í kjölfar
viðtala. Rannsóknaraðilar höfðu einir
aðgang að rannsóknar gögnunum sem
verður eytt að fimm árum liðnum frá
lokadegi rannsókn arinnar.
Framkvæmd rannsóknar
Viðtöl fóru fram á heimili rann­
sakanda, á skrifstofu rannsakanda,
vinnustað viðmælenda eða á heimili
viðmælenda. Viðmælendur völdu sjálf­
ir hvar einstaklingsviðtölin fóru fram.
Tvö hópviðtöl voru tekin, við þrjá
einstaklinga í einu. Í vettvangs athug­
unum var farið þrisvar sinnum á vett­
vang þar sem geðsjúkir hittast í
eftirfylgd og takast á við daglegt líf
utan stofnana og þar dvalist hluta úr
degi til að öðlast innsýn í daglegt líf og
aðstæður þeirra.
Í viðtölum var stuðst við atriði s.s.
það hvað hefði verið að gerast í lífi
viðmælanda þegar hún/hann missti
tökin, hvaða þættir það voru sem að
mati viðmælanda voru batahvetjandi
og skýringar viðmælanda á því hvað
varð til þess að hún/hann náði tökum
á tilverunni, þrátt fyrir alvarlegan geð­
sjúkdóm. Megináhersla í viðtölunum
var að hvetja fólk til að lýsa reynslu
sinni með eigin orðum og á eigin
forsendum.
Öll viðtöl, þar með talin hópviðtöl,
voru tekin upp á segulband og afrituð
síðar með athugasemdum rannsakanda.
Að lokinni hverri vettvangsathugun
voru ítarlegir minnispunktar strax
skráðir.
Undirbúningur rannsóknarinnar
hófst árið 2001 en öflun gagna lauk
2005.
Þátttakendur
Þátttakendur í rannsókninni urðu í
allt um 40. Opin viðtöl voru tekin við
25 einstaklinga, þar af voru 19 ein­
staklingsviðtöl en tvö hópviðtöl voru
tekin, hvort við þrjá einstaklinga. Átta
af einstaklingsviðtölunum tóku iðju­
þjálfanemar á fjórða ári við Háskólann
á Akureyri.
Talað var við 15 konur og 10 karla.
Yngsti viðmælandinn var 21 árs og sá
elsti 59 ára, meðalaldur var 37 ár.
Flestir áttu að baki margar innlagnir á
geðdeildir. Fimm höfðu aldrei lagst
inn á geðdeild en höfðu nýtt sér dag­
eða göngudeildarþjónustu. Flestir
höfðu fengið fyrstu geðrænu einkennin
á barns­ eða unglingsaldri. Þeir höfðu
þó ekki fengið neina aðstoð þá, þar
sem þeir leyndu einkennunum eða
nær umhverfi þeirra brást ekki við
þeim. Samkvæmt eigin orðum við­
mælenda hafði tæpur þriðjungur þeirra
tekist á við þrálátt þunglyndi, annar
þriðjungur var með persónuleikaröskun
af einhverju tagi, fimm viðmælenda
höfðu fengið geðklofasjúkdóms grein­
ingu, fjórir höfðu fengið greininguna
geðhvörf og fjórðungur viðmælenda
tók fram að þeir hefðu samhliða geð­
veikinni tekist á við áfengis­ /eða
vímuefnafíkn. Meira en helmingur
þátttakenda tók fram að þeir hefðu á
sjúkdómsferli sínum reynt eina eða
fleiri alvarlegar sjálfsmorðstilraunir.
Tíu af einstaklingunum 25 bjuggu
einir, níu voru giftir eða í sambúð, þrír
voru einstæðir foreldrar og aðrir þrír
bjuggu í foreldrahúsum. Ellefu við­
mælenda áttu tvö til fjögur börn en 10
voru barnlausir. Meirihluti þátttakenda
fékk einhvers konar stuðning frá hinu
opinbera í formi örorkubóta. Ellefu
voru í vinnu, tæpur helmingurinn af
þeim þáði jafnframt örorkubætur,
fimm voru í skóla og níu voru virkir
sem uppalendur, umönnunaraðilar eða
tengdust öðrum hlutverkum sem
höfðu þýðingu og gildi fyrir þá.
Skráning og úrvinnsla gagna
Öll viðtöl voru afrituð nákvæmlega
og athugasemdir rannsakanda strax
settar inn (Bogdan og Biklen, 1998).
Til að vera ekki með fyrir fram
ákveðnar hugmyndir kynnti rann sak­
andi sér ekki svipaðar erlendar rann­
sóknir fyrr en eftir skráningu fyrstu
fjögurra viðtalanna. Hugmyndir um
þemu voru prófaðar strax og hliðstæður
og samlíkingar skoðaðar.
Gögnin voru kóðuð að hætti Emer­
son, Fretz og Shaw (1995). Kóðunin
var bæði opin (Bogdan og Biklen,
1998; Miles og Huberman, 1994;
Wolcott, 1994) eða á seinni stigum
öxul­ eða afmörkuð kóðun til að þróa
grundaða kenningu (Strauss, 1987)
um bataferlið. Út frá textanum voru
mynstur greind, hliðstæður, samlík­