Iðjuþjálfinn - 01.11.2007, Síða 33

IÐJUÞJÁLFINN 2 / 2007 • 33
ferlið er skipulagt sem mest í samstarfi
við hann og iðjuþjálfinn leggur sig
fram við að skilja hvernig skjólstæð­
ingurinn upplifir sjálfan sig og aðstæður
sínar. Í kenningum sínum lýsir Kiel­
hofner hvernig iðja mótar manneskjuna
og hvernig þroski fólks, tilvist og
persónuleg einkenni eru afleiðing af
því sem það tekur sér fyrir hendur.
Virkni við iðju (occupational engage­
ment) er því lykillinn í þjónustu
iðjuþjálfa og iðjan sem er notuð verður
að vera „alvöruiðja“ sem hefur þýðingu
fyrir skjólstæðinginn. Þjónustuferli
tengt líkaninu um iðju mannsins var
sett fram árið 2002 þegar Forsyth og
Kielhofner lýstu sex þrepum þess
(Kielhofner, 2002).
Ferlið hefst með því að spyrja spurn­
inga sem stýra faglegri rökleiðslu. Þetta
eru spurningar sem iðjuþjálfinn spyr
sjálfan sig í huganum út frá aðstæðum
skjólstæðingsins. Spurningarnar snúa
að fyrrnefndum tíu fyrirbærum þar
sem iðjuþjálfinn grennslast fyrir um
aðlögun skjólstæðingsins sem iðjuveru,
iðju hans, persónueinkenni og um­
hverfi.
Á næsta þrepi er safnað upplýsingum
um skjólstæðinginn í samstarfi við
hann. Upplýsingarnar veita svör við
spurn ingunum í þrepi eitt og leggja
þannig grunninn að skilningi iðju þjálf­
ans á skjólstæðingnum sem iðjuveru.
Innan líkansins um iðju mannsins hafa
verið þróuð fjölmörg skjólstæðings­
miðuð matstæki í þessum tilgangi, en
óformlegar aðferðir eru einnig mikil­
vægur þáttur í upplýsingaöfluninni.
Nokkur matstækjanna eru almenns
eðlis og til þess fallin að fá skýra
heildar mynd af skjólstæðingnum og
iðju hans meðan önnur eru sérstaklega
ætluð til að nota í ákveðnum þjón ustu­
aðstæðum með áherslu á ákveðna
þætti.
Á þrepi þrjú dregur iðjuþjálfinn upp
mynd af aðstæðum skjólstæðingsins.
Þessi mynd fæst með því að samþætta
fræðileg hugtök MOHO við hinar
sértæku upplýsingar um skjólstæð ing­
inn. Þetta er iðjumynd skjólstæðingsins
í MOHO hugtökum og sýnir meðal
annars hvað ýtir undir og hvað hindrar
aðlögun hans sem iðjuveru.
Þrep fjögur snýst um að tilgreina
markmið og áætlun. Hér er mikilvægt
annars vegar að sjá fyrir sér hvaða
breyt ing þarf að verða hjá skjólstæð­
ingnum (stefnumörkun í MOHO
hugtökum) og hins vegar að tilgreina
skýrt hvaða marki skal náð á þeim tíma
sem þjónustan varir. Þannig er breyt­
ingin aðgerðabundin í markmiðs setn­
ingunni. Í markmiði er tilgreint hvað
skjólstæðingurinn gerir þegar mark­
miðinu eru náð, hvar hann gerir þetta,
að hvað marki og innan hvaða tíma­
ramma. Áætlunin lýsir hvernig iðja
verður notuð til að vinna að mark­
miðinu og hvernig iðjuþjálfinn hyggst
beita sér í samskiptum sínum við
skjólstæðinginn til að styðja við virkni
hans við iðju. Virkni við iðju (occu­
pational engagement) í MOHO táknar
ekki einungis verklega framkvæmd eða
gjörð heldur nær hún einnig til þess er
gerist innra með skjólstæðingnum, það
er hugsana hans og tilfinninga sem
hafa með iðju að gera.
Íhlutun er veitt og endurskoðuð á
þrepi fimm. Áætlunin er framkvæmd
samtímis því að safnað er upplýsingum
um framvinduna, það er hvernig miðar
að settu marki, og íhlutunin aðlöguð
með tilliti til þess. Virkni við iðju er
eina gilda íhlutunarleiðin í MOHO
því samkvæmt líkaninu er hún það
eina sem getur orsakað breytingu hjá
skjólstæðingnum. Sem dæmi um slíka
virkni má nefna að velja, semja um og
prófa sig áfram við verkefni og einnig
að skipuleggja, æfa, endurskoða og
halda út við verk. Eflandi tengsl iðju­
þjálfa og skjólstæðings skapa jarðveginn
fyrir virknina þar sem iðjuþjálfinn
notar sjálfan sig markvisst í samskiptum
sínum við skjólstæðinginn. Aðferðir
sem iðjuþjálfinn beitir eru meðal ann­
ars að setja ramma og mörk, réttmæta
upplifun og reynslu skjólstæðingsins,
skipuleggja og aðlaga umhverfi, gefa
ráð, hvetja og veita leiðsögn og líkam­
legan stuðning.
Á lokaþrepinu er safnað upplýsingum
til að meta útkomu. Þessi síðasta
upplýsingaöflun hefur þann tilgang að
ákvarða hvort tekist hefur að ná þeim
markmiðum er sett voru. Mörg af
mats tækjum MOHO gagnast til að
skoða hvaða breyting hefur orðið hjá
einstökum skjólstæðingnum og sum
einnig til að meta afrakstur þeirrar
heildarþjónustu sem iðjuþjálfar veita
ákveðnum hópi.
Kanadíska þjónustuferlið
Kanadíska þjónustuferlinu var upp­
haflega lýst af Fearing, Law og Clark
árið 1997. Ferlið grundvallast á kana­
dísku hugmyndafræðinni um eflingu
iðju (CAOT, 2002) og er kanadíska
iðjulíkanið innbyggt í myndræna fram­
setningu þess. Til viðbótar við þessa
umgjörð eru aðrar fræðilegar nálganir
og kenningar notaðar til að útskýra
orsök iðjuvanda og stýra mati og
íhlutun. Skjólstæðingsmiðuð iðjuþjálf­
un er hinn sterki kjarni í þessu ferli, en
þjónustunni er lýst í formi gagnvirks
sambands og samvinnu sem byggir á
jafnræði og virðingu. Hugtakið skjól­
stæðingur hefur hér víða tilvísun.
Ferlið er þannig ekki bara hugsað sem
verkfæri til að vinna með einstaklingum
heldur hentar það einkar vel í að­
stæðum þar sem unnið er með samtök­
um, fyrirtækjum eða stofnunum. Iðju­
þjálfinn er í hlutverki breytingaliða
fremur en framkvæmdaaðila og íhlut­
unar leiðir eru margar hverjar óhefð­
bundnar þar sem umhverfi skjólstæð­
Skjólstæ ingur
lætur í té uppl singar og
er samherji
1. Spyrja spurninga
sem st ra faglegri
röklei slu
2. Safna uppl singum
um og me skjólst.
me formlegum og
óformlegum a fer um
3. Skapa mynd af
a stæ um skjólst.
.m.t. styrk, hvötum
og hindrunum
Mat
5. Veita og endur-
sko a íhlutun
4. Tilgreina markmi ,
og áætlun – .e. æskilega
breytingu, virkni vi
i ju og a fer ir
Íhlutun
6. Safna upp-
l singum til
a meta útkomu
Útkoma
Mynd 1. Þjónustuferli MOHO (Kielhofner, 2002)