Gerðir kirkjuþings - 2010, Síða 45

45
kirkjan í heild hefur þurft að takast á við og horfast í augu við sem hluta af sögu sinni,
mál sem ekki verða rakin hér en allir þekkja. Þó uggvænlegt sé að sjá hversu dregið
hefur úr trausti í garð þjóðkirkjunnar er enn grátlegra að sjá hvað orðið hefur um
traust í garð elstu stofnunar landsins, Alþingis. Mælist traust til þess langt innan við
fjórðungur af því sem þjóðin ber til kirkjunnar, eða 9%.

Í ljósi þess að traust til þjóðkirkjunnar er ekki nægilegt um þessar mundir, má spyrja
hvort hún hafi eitthvað erindi inn á hið opinbera svið, nema þá til þess að afla sér
trausts að nýju á markaðstorgi ímyndarsmiða og pistlahöfunda. Getur stofnun sem
misst hefur mikið traust, stigið fram og tekist á hendur það mikilvæga verkefni að
byggja upp traust og stuðla að endurreisn siðlegra gilda?

Þeirri spurningu verður ekki svarað með einföldum hætti en við sem trúum og teljum
að boðskapur Krists eigi erindi við þennan heim, við sem tilheyrum hinni evangelísk-
lúthersku þjóðkirkju, hljótum einnig að trúa því að hún eigi erindi við landsmenn og
að sá boðskapur sem henni er treyst fyrir, sé einmitt sá boðskapur sem mestu skiptir
að koma til leiðar á jafn víðsjárverðum tímum og þeim sem við nú lifum.

Kann að vera að þjóðkirkjan hafi að einhverju marki, þó alls ekki öllu, gleymt þessari
staðreynd? Misst sjónar á því sem mestu skiptir í þessu samhengi? Þessari spurningu
er ekki varpað fram í tilraun til þess að gera lítið úr kirkjunni eða þjónum hennar,
heldur til að kalla eftir umræðu um það hvort kirkjan hafi tapað áttum í hruninu, misst
jafnvægið. Þeir aðilar, sem ætlað er að halda merkjum hennar á lofti, eru enda ekki
ósnertir af gjörningaveðrinu öllu. Sóknarnefndir, prestar, djáknar, aðrir safnaðarleið-
togar, organistar og kirkjuverðir hafa hver á sínum stað þurft að takast á við hrunið í
eigin lífi og fyrir hönd sinna safnaða. Þau átök öll hafa fært hluti úr lagi og reynt svo á
– að eitthvað hlýtur undan að láta. Af þeim sökum vil ég leyfa mér að fagna
sérstaklega máli nr. 36 sem fyrir þinginu liggur en þar er lagt til að ráðist verði í gerð
starfsánægjukönnunar meðal presta þjóðkirkjunnar. Þar er um löngu tímabæra tillögu
að ræða en mér segir svo hugur um að könnun af þessu tagi muni leiða í ljós djúpstæð
áhrif kreppunnar á prestastéttina – ok hennar hefur á margan hátt margfaldast eftir að
fjárhagslegum fótum var kippt undan stórum hluta þjóðarinnar, svo að segja í einni
svipan. Og var það ærið fyrir.

II.
Nú eru liðin tæplega tvö ár síðan ég og Vilhjálmur Bjarnason lektor við Háskóla
Íslands, héldum í fundaferð um landið til þess að ræða hrunið, orsakir þess og
afleiðingar. Hvarvetna sem við komum fylltust samkomuhúsin af fólki og umræður
urðu líflegar og heitar um þetta viðkvæma málefni. Í þeim fyrirlestrum hélt ég fram
þeirri skoðun minni að ástæður hrunsins mætti rekja til þess sem á máli félags-
fræðinnar er nefnt „stofnanalegt siðrof“2 Í einfölduðu máli má segja að sú kenning
varpi ljósi á þær aðstæður þegar merkingarkerfi samfélags fer að einhverju leyti úr
skorðum. Hver stofnun hefur sitt mark og mið og er ætlað að standa vörð um tiltekin
verkefni sem hverju samfélagi er nauðsynlegt að leysa af hendi. Þannig er heilbrigðis-
kerfinu ætlað að lækna fólk og hjúkra, menntakerfinu að uppfræða, félagsþjónustunni

2 Þar er vísað til enska hugtaksins „institutional-anomy“ en frumkvöðlar í rannsóknum á þessu félagslega fyrirbrigði eru þeir
Steven F. Messner og Richard Rosenfeld. Þeir byggja kenningu sína á eldri kenningu Émile Durkheim (1858-1917) sem fjallaði
um siðrof í ljósi sjálfsvíga. Rit hans, „Le Suicide“ sem út kom árið 1897, olli straumhvörfum í rannsóknum á sviði félagsfræði og
beindi sjónum að þessu fyrirbrigði. Hugtakið siðrof er þýðing á franska hugtakinu „anomie“ (e. anomy) sem á rætur að rekja til
gríska hugtaksins nomos.