Félagsbréf - 01.12.1963, Síða 27

samur. Samstaða höfundar og sögu-
manns er kapítuli út af fyrir sig;
hún kann að vera lítil eða engin, en
hún getur verið mikil og jafnvel
fullkomin að nafninu til, sbr. Þórberg
Þórðarson og Henry Miller. Vettvang-
ur skáldsögunnar, rúmgóður en lítt
skilgreindur, liggur að löndum endur-
minningahöfundarins og ferðasagna-
mannsins á einn veg, annálaritarans,
sagnfræðingsins, blaðamannsins á
annan, ritgerðahöfundarins og Ijóð-
skáldsins á þriðja og fjórða. Margir
höfundar hafa samið gild skáldverk
um ævi sína og nákomna persónu-
iega reynslu; en minninga- eða fróð-
leiksgildi slíkra verka er vanalega
aukalegt og skiptir minnstu; það er
sem skáldverk að þau lifa eða deyja.
Gunnar Gunnarsson hefur sjálfur sam-
ið öndvegisverk þessarar tegundar þar
sem er Fjallkirkjan. Hún kann að
vera mikilsverð heimild um ævi og
þroskaferil höfundar síns, enda oft til
hennar vísað sem slíkrar; en Uggi
Greipsson er enginn staðgengill Gunn-
ars Gunnarssonar þótt ævi þeirra
kunni að eiga sammerkt í svo eða
svo mörgum greinum. Það hefur ver-
ið sagt, og með sanni, að ímynd Is-
lands sé uppistaða í öllum verkum
Gunnars Gunnarssonar; en það ísland
er einkalegt Gunnari sjálfum, sköp-
unarverk hans úr efnivið eigin lífs
og lífsreynslu og hvergi til annars
staðar; það verður síðan svið allrar
heimsmyndar hans, þeirrar ski'lgrein-
ingar mannsins á jörðinni sem verk
hans samanlagt stefnir að. Þessi mynd
íslands hlýtur skírslu sína og stað-
festingu, verður til, í Fjallkirkjunni
og er öll komin undir stöðu Ugga sem
scgumanns og sjáanda verksins. Fjall-
kirkjan er tiltekin tímarúmsýn til „lífs-
ins“: upprifjun fortíðar úr tilteknum
áfanga þroskaferils. Þessi áfangi er
hvergi staðhæfður í Fjallkirkjunni fyrr
en í lok verksins, en hann er ævinlega
nálægur í frásögninni sem forsenda
endurminningarinnar; sá tónn er sleg-
inn þegar í upphafsorðunum. Tími
Fjallkirkjunnar er líðandi tími, si-
straumur tímans höndlaður í áþreif-
anlegri skynjun og staðhæfingu tiltek-
inna stunda, tiltekins fólks, tiltekins
lands; þess vegna hefur verkið svip
af frjálsu óskilgreindu lífi, óháð upp-
timbrun venjubundinnar skáldsögu. En
umgerð þessarar lífssýnar er þroska-
saga Ugga Greipssonar, sköpuð af líf-
inu sem þar er lifað: hann er sjáandi
og skynjandi þess lífs sem hann tjáir
í verkinu, það berst okkur allt um
skilningarvit hans, er allt minning
hans, og hann er sjálfur óhjákvæmileg
afurð þess, mótaður í skynjun og at-
hugun atvika sögunnar og viðbrögðum
sínum við þeim. I þessu órofa sam-
hengi sögumanns og söguefnis, lands
og fólks og lífs, er freistandi að sjá
upphafið að örlagaskilningi Gunnars
Gunnarssonar, sem mjög lætur til sín
taka í síðari verkum hans en varla er
til nema í drögum í hinum fyrri.
Tíminn er virkur með allt öðrum
hætti í Svartfugli en Fjallkirkjunni,
en tímavíddin sem umgerðin skapar
sögunni er engu síður mikilsverður
þáttur hennar: kastljósi er beint aflur
til fortíðarinnar, að þröngu kyrr-
stæðu sviði, og í þessari sýn er allur
lífsvandi sögunnar hlutgerður í mvnd
FÉLAGSBRÉF 23