Félagsbréf - 01.12.1963, Blaðsíða 32

lokið! Um leið geisa ný norðurljós fram
úr annarri átt, geisa fram með ofbirtufullu
litskrúði, þenjast yfir allan himinbogann,
draga sig þar næst saman og eru allt í einu
orðin eins og lítið kerti við rekkjustokk
veiks barns; og siðan er allt í logum á ný,
logum, logum! — ógerningur að greina einn
frá öðrum, alhorfnir eftir andartak.
Hér stóð ég einn saman undir norður-
ljósunum, smár og einmana maður; maður,
sem meira að segja hafði yfirgefið sjálfan
sig! — stóð þar hjá flata steininum í tún-
inu, snar þáttur næturinnar sjálfrar, þess-
arar yfirþyrmandi norðurljósanætur sem
uppsvalg alla ókyrrð. Og samt.... samt var
ég svo mjög með sjálfum mér (eða ekki með
sjálfum mér), að ég laut niður, Iteygði mig
alveg niður í myrkrið og þreifaði fyrir mér
eftir — brotunum af mölvaða glasinu. Fyrst
varð ég hissa á því, að ég skyldi engin
finna: en brátt mundi ég eftir því, að þar
hafði reyndar ekki lirotnað neitt glas.
Það' er ekki ótíður skilningur að
skáldverk verði dregin saman í lil-
tölulega einfaldar „staðhæfingar um
Iífið“: þetta sé „inntak“ verksins sem
að öðru Ieyti sé aðeins útsetning og
túlkun hins tiltekna stefs. Þessi hug-
mynd, sprottin af ýktum greinarmun
„efnis“ og „forms“, er langt of ein-
föld: „heimspekilegt inntak“ skáld-
verks verður ekki staðhæft til neinnar
fullnuslu í annarri mynd en verksins
sjálfs. Fullkomnun verksins er full-
komnun staðhæfingarinnar; og inntak
verks því aðeins „rangt“ að framsetn-
ing þess sé röng: ófullkomin eða mis-
heppnuð. Sá sem hafnar mynd Eyjólfs
í hlíðinni, „svimahátt up|)i“, og guðs-
hugmynd hans í Svartfugli getur ekki
skynjað „heimspeki“ verksins; sá sem
afneitar norðurljósaskynjuninni í öðr-
um kafla Vikivaka hafnar þar með
28 FÉLAGSBRÉF
Jaka Sonarsyni og lífsvanda hans.
Sælir eru einfaldir eftir Gunnar Gunn-
arsson er lieimspekilegt verk i þeim
skilningi að þar er kapprætt um
„heimspekileg“ efni, teflt fram full-
trúum fjölbreytilegra lífskoðana og
aukinheldur hirt í lokin liltekin nið-
urstaða af sögunni: „Verið góðir hver
við annan.“ Hún er lögð í munn Jóni
Oddssyni, sem í Sælir eru einfaldir
hefur sambærilegt hlutverk við Jaka
í Vikivaka og Eyjólf í Svartfugli: sag-
an er að nafninu til gerð á sama hált.
Sögugrindin er með einföldu móti:
sagan gerist, með auðsóttri biblíutil-
vísun, öll á einni viku, upphafs- og
niðurlagskaflar hennar segja báðir
frá „sjöunda deginum“ og mynda nið-
urstöður sögunnar þannig umgerð
hennar; viðskipti Páls Einarssonar og
Gríms Elliðagríms hafa í Sælir eru
einfaldir sömu stöðu og Sjöundármál
í Svartfugli, Fokstaðafurður í Viki-
vaka. En Jón Oddsson bregzt hlut-
verki sínu í sögunni, eða öllu heldur:
hann hefur enga skýra stöðu í heildar-
mynd verksins. Skynjun hans er ófull-
nægjandi vegna þess að hann verður
ekki sjálfur skynjaður í atvikum sög-
unnar; henni er ekki skapað það innra
samhengi sem grundvalli óhjákvæmi-
lega röknauðsyn sögurásarinnar. Af
þessum sökum verður bygging sögunn-
ar varla meira en einfalt tæknibragð:
hagleikur sögunnar er allur á ytra-
borði hennar. Sögusviðið er sem kunn-
ugt er Reykjavík á dögum eldgoss og
farsóttar (með Kötlugosið og spönsku
veikina árið 1918 að tilefni); af því
er brugðið upp einfaldri, stilfærðri
mynd: forugar götur, myrk hús ful!