Félagsbréf - 01.12.1963, Blaðsíða 33

meS sjúkdóm og neyð, eldstólpinn við
sjóndeildarhring opinbert tákn eyð-
ingar og dauða. Við þessa baksýn er
hugmyndaeinvígi sögunnar háð í
betri stofum borgaranna í bænum:
Sælir eru einfaldir er „borgaraleg“
skáldsaga í þeim skilningi að þar er
gerður glöggur greinarmunur hinnar
„betri“ stéttar, menntamannanna sem
taka beinan þátt í sögunni, og óbreytts
almúgans sem fyllir upp baksvið henn-
ar í frásögn Jóns Oddssonar. Mætti
trúlega gera fróðlega skyldleikakönn-
un hennar (og Vargs í véum) og
Reykjavíkursagna Einars H. Kvarans;
báðir höfundar lýsa „andlegri“ bar-
áttu undir yfirskini raunsærrar sam-
tíðarlýsingar, en báðum er „heim-
speki“ verkanna efst í hug, lögð í
munn tilteknum persónum og birt í
útleggingu sögumannsins; hjá hvorug-
um er umhverfislýsingin meir en ytri
umgerð „sjálfrar“ sögunnar. En sögu-
maður Kvarans stendur utan sögunn-
ar, forðast að mestu beina útleggingu
af henni, sér persónurnar úr nokk-
urri fjarlægð og söguna í samhengi
sögufólksins þótt afstaða sjálfs hans
fari varla dult: í þessum mæli er
raunsæisaðferð hans heppnuð og sig-
ursæl. Jón Oddsson stendur hins veg-
ar alltaf milli sögu og lesanda í Sælir
eru einfaldir; staða hans er éskil-
greind af umhverfislýsingu og atburða-
rás sögunnar og megnar því ekki að
staðfesta þann lífsvanda sem sagan á
að lýsa; tilfinning lians, sem litar alla
söguna, getur ekki lifað, en verður
jafnan tilfinningasemi. Hliðstæðu-
dæmi þessu til skýringar eru þáttur
Grímsa litla halta í Ofurefli og Önnu
litlu vinkonu Jóns Oddssonar í Sælir
eru einfaldir: einföld lýsing Grímsa
hæfir viðkvæmni Kvarans sem er
grundvölluð í sögu hans, í kristmynd
])restsins; Jón Oddsson er hins vegar
ásjónulaus maður: tilfinning hans til
Önnu er ekki tjáð í raunhæfri skynjun,
hún er óskilgreind og því ósönnuð.
Oft er vitnað til þeirra staða í Fjall-
kirkjunni þar sem Island stígur upp
í vitund Ugga Greipssonar í útlegð-
inni, skapað honum af henni, af fjar-
lægð lians í rúmi og tíma frá landinu
og æsku sinni þar:
Allt í einu l)irtist mér land, loft og árs-
tíðir í einni mynd, skilríkri og fastmót-
aðri, óaðsk'iljanlegri lífi mínu og ldóði, í
nokkurs konar innri skynjun vitraðist mér
innsta aðal landsins, ljósblær þess, keimur-
inn af moldinni, liljómfall lifsins j>ar, hið
sérstaka inntak og eðli eyvistar minnar....
Þessa nótt fannst mér örlaganornin standa
yfir höfðalagi mínu í myrkrinu.
Þessi „innri skynjun“ lands og lífs.
hin „skilríka og fastmótaða“ mynd
]>ess ræður lífmögnun stílsins í Fjall-
kirkjunni, hinni undursamlegu nálægð
lífsins sem sagan tjáir; vegna vitaðr-
ar samstöðu sögumanns og höfundar
má vera heimilt að ætla að þarna
greini Gunnar frá eigin reynslu sinni,
birti rökin til eigin listar. í Fjall-
kirkjunni verða þáttaskil á ferli Gunn-
ars Gunnarssonar: bún lýkur reynslu-
árum hans, vottar stöðu hans sem
fullþroska liöfundar, skilgreinir við-
fangsefni hans framvegis. Sú sýn til
íslands sem verður til í Fjallkirkjunni
ræður verkum hans síðan, vanmáttur
æskuverkanna kemur til af því að þar
FÉLAGSBRÉF 29