Félagsbréf - 01.12.1963, Side 64

Jakobssyni. Hann segir t.d., þegar
hann er að hæla smásögum mínum,
að þær gerist í Firðinum. Eg býst við,
að hann eigi þar við Hafnarfjörð af
því að ég er alinn þar upp. Nú er það
hvergi sagt í sögunum, og hvergi hef
ég látið að því liggja, að þessar sögur
gerðust í Firðinum fremur en í ein-
hverjum öðrum firði. Sögurnar um
snjéfhúsið og kaðalspottann gætu hafa
gerzt hvar, sem er. En í Firðinum
skyldu þær gerast, því að þaðan er
höfundurinn. Ég skal fúslega játa, að
ég „þekki“ persónur sagnanna vel,
en þær aru eigi að síður „upplognar",
þótt ritdómari finni þeim stað, af því
að hann getur í eigin huga tengt þær
höfundi. Ég „þekki“ þær samt ekk-
ert betur en ég „þekki“ persónur
Sumarauka. Munurinn á viðhorfi rit-
ciómara er aðeins sá, að í fyrra til-
fellinu finnst honum sennilegt, að höf-
undur sé að skrifa um staðreyndir,
enda hókin skrifuð í fyrstu persónu!,
en í seinna tilfellinu fær það ekki
samræmzt skoðun og hugsunarhætti
hans sjálfs. Hann reynir ekki að skilja,
af því að hann vill ekki skilja. Þetta
væri kannski fyrirgefanlegt, ef rithöf-
undur ætti ekki hlut að máli, en
óneitanlega finnst manni eðlilegt að
gera meiri kröfur í þessum efnum til
þeirra, sem sjálfir semja skáldrit.
Á sínum tíma las ég síðustu skáld-
sögu Jökuls Jakobssonar, Dyr standa
opnar. Ég hafði gaman af bókinni,
þótt mér væri vel ljóst, að persónur,
meira að segja aðalpersónan, væru
„upplognar“ og sagan að miklu leyti
„út í bláinn“. Hún er tilraun til að
færa erlendan nýtízku flökkubók-
menntakeim inn á íslenzkt svið, og ég
fagnaði tilrauninni. Sá abstrakttónn,
sem höfundur nær, er þess virði, að
bókin sé lesin, en hún skírskotar samt
ekki beinlínis til þeirra tíma, sem við
lifum á, svo notuð séu orð ritdómara.
Svipað má segja um leikrit Jökuls,
Hart í bak. Strandkafteinninn er ótta-
lega „upploginn“, ef við mælum á
kvarða músarholusjónarmiðsins. Sama
má segja um sumar aðrar persónur.
Leikritið skírskotar heldur ekki sér-
staklega til þeirra tíma, sem við lif-
um á, frekar en til einhverra annarra
tíma — eða jafnvel til bóka. Meira
að segja unglingarnir í leikritinu eru
hættulega líkir mínum unglingum, og
ég gæti efalaust sagt um þá eitthvað
svipað og Jökull segir um mína, ef
ég væri i þeim ham. Ekki neita ég því
samt, að ég fagna leikriti Jökuls og
sá það með ánægju.
Ég las skáldsögu Guðbergs Bergs-
sonar, Músin sem læðist, mér til gleði,
þótt ýmislegt megi að henni finna.
Hún skírskotar ekki sérlega til
nútímans, svo orðalag Jökuls sé enn
notað, en hún er virðingarverð og að
mörgu leyti vel heppnuð viðleitni til
alvarlegrar skáldsagnagerðar. Sama
mundi ég segja um Maríumynd Guð-
mundar Steinssonar, þó að hann eigi
hægara um vik. Það er auðveldara að
skrifa skáldsögu, sem gerist erlendis;
það hef ég sjálfur reynt.
Sannleikurinn er sá, Baldvin minn
góður, að við verðum að lofa mönnum
að spila svolítið djarft í nútímaskáld-
sagnagerð á íslandi. Við verðum að
hrista upp í fólkinu og láta það venj-
ast ýmsu. Þorpssagan gamla má ekki
60 FÉLAGSBRÉF