Einn Helsingi - 01.03.1946, Blaðsíða 16

14
EINN HELSINGI
ég leitaði ekki persónulega til eins eða
neins um neins konar aðstoð, er gæti
orkað á áskriftaaukningu, — nei, og
ekki svo mikið sem að reyna að fiska
mér sjálfum nokkur hughreystandi,
hliðholl ummæli; ekkert óviðkomandi
réttlætishrópi einstaklingsins til sam-
félagsins mátti komast þar að, engin
utanaðkomandi áhrif.
Öll mín eigin hugró var líka undir
þvi komin, og allt mitt vald á brest-
andi taugakerfi var því háð, að engar
efasemdir um þær kenndir og hugsan-
ir, sem á bak við svörin lægju, gætu
slæðzt að. Slíkar efasemdir hefðu þá
jafnóðum gert að engu þann styrk og
hugfrið, sem ég leitaði eftir.
En það var einmitt það sem þau
tryggðu mér, nöfnin, sem bárust með
hinum fyrstu svörum — nöfnin bak
við hinar fyrstu pantanir þessa rits, að
svo færi ekki. Þau, og jafnframt all-
mörg einkabréf frá þjóðkunnum gáfu-
og ágætismönnum, sem bárust mér um
þcssar mundir, sýndu mér og sönnuðu
alveg ótvírætt, að á bak við þau og
pantanirnar á riti hins ákallandi, lá
fyrst og fremst hinn samfélagslegi
skilningsvilji — sá skilningsvilji, er
skapast af meðfæddri félagshyggju og
réttlætiskennd, — þeir aðalþættirnir,
sem fyrst og fremst skilja á milli
manns og dýrs.
•Það var fólkið með hina lifandi og
leitandi hugsun, sem svaraði. Það voru
hinir sjáandi, sem viðurkenna gildi
þcss smáa víðar en á pappírnum og í
ræðustólnum. Það var fólkið, sem ekki
cr svo fjötrað í skoðanakerfum eða
trúandi óskeikulleik á eitt eða annað,
að það gleymi frumskyldu mannsins
gagnvart samfélagi sínu og samfélags-
ins gagnvart þvi.
Ef þrautreynd vinátta eða með-
aumkun hlýbrjósta málkunningja
hefði að mcstu leyti búið að baki
þeirra svara, sem fyrst bárust við ákalli
mínu, — ef þær góðu og fögru kennd-
ir hefðu skapað fyrstu blaðsíðuna i
nafnaskrá frjálsrar og fordómalausrar
hugsunar á íslandi 1944, þá hefðn
vonir minar lamazt svo, að ég veit ekki
hvort ég hefði borið barr hugsanalífs
mins heilt úr þessum leik.
Nei, en því fór fjarri, að svörin bær-
ist mér á vængjum góðrar viðkynning-
ar og vinarþels, þegár fáeinum meðal
þeirra allra fyrstu sleppir. — Eg varð
og hefi orðið, þvert á móti, fyrir mörig-
um vonbrigðum persónulega, mjög
mörgum. Tilfinningar mínar hafa
fttndið margar sárar stungur í bak^og
brjóst og kippzt við. En slikt liður frá
eftir stundar umhugsun og rólega at-
hugun.
Og i staðinn hefur mér hlotnazt
það, sem mest er um vert fyrir sér-
hvcrn. Sá friður hugsanalífsins, sem
skynjandi mannveru er óumflýjanleg
nauðsyn og sú öryggiskennd, sem gerir
unnt að skynja mannlegt samfélag og
viðhalda þeirri einu trú, sem er nauð-
synleg — trúnni á óbrjálað mannvít,
mannréttindi og mannlega eiginleika,
tilveru manneðlisins í stuttu máli.
Og þó eitthvað hafi glatazt af per-
sónulegu trausti mínu á vináttu ein-
staklinga, þá hefi eg í þess stað eign-
azt meiri almenna mannstrú — lífstrú.
Svo víða veit eg nú að finnast hlust-
andi vökumenn fyrir samfélag mann-
anna.
Og þessa haustdaga 1944, meðan
jörðin seig, jafnt og þétt, lengra og
dýpra inn í myrkur hinna löngu geim-
nótta, þá birtust mér dag frá degi leit-
andi mannshugir, einn af öðrum. Og
það var þá, sem eg sá þá raða sér og
þéttast og móta drættina í mynd hins
íslenzka hugarfars á þessu örlagaríka
ári i þjóðarsögunni.
Fáa en fastmcitlaða og óafmáanlega
drætti í hina ófölsuðu mynd af sam-
félagslegum frjálshuga hennar for-