Morgunblaðið - 29.06.2016, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 29. JÚNÍ 2016
Verulegar breytingar á al-
mannatryggingakerfinu eru
áformaðar eins og sjá má í
drögum að frumvarpi sem birt
hafa verið til umsagnar á vef
velferðarráðuneytisins.
Allt frá árinu 2005 hefur ver-
ið unnið að heildarendurskoðun
almannatryggingalöggjaf-
arinnar og ófáar nefndir og
verkefnahópar komið að þeirri
vinnu. Haustið 2013 skipaði ég
nefnd undir forystu þingmann-
anna Péturs Blöndal heitins og Þorsteins Sæ-
mundssonar og eru frumvarpsdrögin byggð á
vinnu þeirrar nefndar.
Helstu markmið fyrirhugaðra breytinga
eru að einfalda og skýra almannatrygg-
ingakerfið, bæta samspil þess við lífeyrissjóð-
ina og auka stuðning við þann hóp aldraðra
sem hefur lágar eða engar tekjur sér til
framfærslu aðrar en bætur almannatrygg-
inga. Horft er til þess að styðja aldraða til
sjálfsbjargar og hvetja til atvinnuþátttöku.
Aukinn sveigjanleiki við starfslok
Markmiðið er einnig að bregðast við þeim
áskorunum sem samfélagið stendur frammi
fyrir vegna hækkandi hlutfalls eldri borgara
af mannfjölda og lengingar meðalævinnar.
Lagt er til að auka sveigjanleika við starfslok
og upphaf lífeyristöku og skapa þannig hvata
fyrir aldraða til áframhaldandi atvinnuþátt-
töku eftir vilja og getu hvers og eins. Auk
þessa verði lífeyristökualdur
hækkaður í skrefum um þrjú ár á
næstu 24 árum.
Aukinn sveigjanleiki felur í sér
tillögu um heimild fólks til að
fresta lífeyristöku allt til áttræðs
og möguleika á að flýta lífeyr-
istöku hjá almannatryggingum til
65 ára aldurs. Miðað er við að líf-
eyrisþegar fái hærri lífeyri ef líf-
eyristöku er frestað, en lægri líf-
eyri ef lífeyristöku er flýtt. Til
lengri tíma er stefnt að því að líf-
eyrisþegum verði gert kleift að
taka hálfan ellilífeyri frá lífeyrissjóði en
fresta töku hins helmingsins sem hækkar þá í
samræmi við reglur sjóðsins. Samhliða geti
fólk tekið hálfan ellilífeyri frá almannatrygg-
ingum.
Einfaldara kerfi og færri bótaflokkar
Lagt er til að bótaflokkarnir grunnlífeyrir,
tekjutrygging og sérstök uppbót til fram-
færslu verði sameinaðir í einn bótaflokk; þ.e.
ellilífeyri. Frítekjumörk verða afnumin og
mun fjárhæð ellilífeyris almannatrygginga
lækka um sama hlutfall, eða 45%, vegna
tekna frá öðrum en almannatryggingum, en í
dag er þetta hlutfall mismunandi eftir tegund
tekna. Áfram er gert ráð fyrir að ákveðnar
tegundir tekna, s.s. greiðslur úr séreignarlíf-
eyrissparnaði og fjárhagsaðstoð sveitarfélaga,
verði undanskildar við útreikning á tekju-
viðmiðinu.
Jákvæð efnahagsleg áhrif
Áætlað er að kostnaður þessara breytinga
á almannatryggingakerfinu nemi 5,3 millj-
örðum króna fyrsta árið. Greiningarfyr-
irtækið Analytica lagði mat á efnahagsleg
áhrif breytinganna. Niðurstaðan er sú að
breytingarnar hafi á heildina litið jákvæð
efnahagsleg áhrif. Gera megi ráð fyrir að
hækkun á lífeyristökualdri leiði til fjölgunar
fólks á vinnumarkaði og auki þannig með
beinum hætti framleiðslu og auknar skatt-
tekjur. Þá megi reikna með að sveigjanleg
starfslok stuðli að hagkvæmara fyrirkomulagi
framleiðslu sem geti aukið hana enn frekar.
Sú kynslóð kvenna sem nú er á lífeyrisaldri
hefur frekar en karlar gert hlé á atvinnuþátt-
töku sinni á vinnualdri, t.d. vegna fjöl-
skylduábyrgðar, á almennt minni réttindi í
lífeyrissjóðum, hefur búið við kynbundinn
launamun þorra starfsævinnar og treystir því
frekar á almannatryggingakerfið sér til fram-
færslu. Lagðar eru til breytingar í því skyni
að auka réttindi allra þeirra sem hafa áunnið
sér lítinn eða jafnvel engan rétt í lífeyris-
sjóðakerfinu vegna lítillar atvinnuþátttöku,
jafnt karla sem kvenna, en konur munu hagn-
ast meira á því en karlar vegna lægri tekna.
Gangi þessar breytingar eftir er áætlað að
tæplega 68% aukinna útgjalda muni fara til
kvenna en um 32% til karla.
Samstarfsverkefni um starfsendurhæf-
ingu og innleiðingu starfsgetumats
Í niðurstöðu nefndarinnar um endurskoðun
almannatrygginga var samstaða um breyt-
ingar á bótakerfi aldraðra en ágreiningur um
breytingar sem snúa að öryrkjum. Því er lagt
til að komið verði á fót tilraunaverkefni um
starfsendurhæfingu og innleiðingu starfsget-
umats í samstarfi ríkis, sveitarfélaga, sam-
taka aðila vinnumarkaðarins og helstu hags-
munasamtaka fólks með skerta starfsgetu í
þeim tilgangi að efla atvinnuþátttöku fólks
með skerta starfsgetu.
Afnám vasapeningakerfis
á öldrunarheimilum
Í frumvarpsdrögunum er lögð til sérstök
heimild til að hefja tilraunaverkefni um
breytt fyrirkomulag greiðsluþátttöku íbúa á
dvalar- og hjúkrunarheimilum um afnám gild-
andi vasapeningakerfis. Þetta hefur lengi ver-
ið baráttumál samtaka aldraðra, en með því
myndu íbúar á þessum heimilum halda lífeyr-
isgreiðslum sínum og greiða milliliðalaust fyr-
ir veru sína á heimilunum að undanskildum
kostnaði vegna heilbrigðisþjónustu.
Ég hvet fólk til að kynna sér efni frum-
varpsins sem er aðgengilegt á vefnum
www.vel.is og koma athugasemdum á fram-
færi, en umsagnarfrestur er til 31. júlí næst-
komandi.
Eftir Eygló Harðardóttur
» Gangi þessar breytingar
eftir er áætlað að tæplega
68% aukinna útgjalda muni
fara til kvenna en
um 32% til karla.
Eygló Harðardóttir
Mikilvæg endurskoðun á almanna-
tryggingalöggjöfinni kynnt
Höfundur er félags- og húsnæðismálaráðherra.
Svo lengi sem al-
menningur tekur
ákvarðanir sem eru
embættismönnum og
stjórnmálamönnum að
skapi þá virkar lýðræð-
ið. Taki kjósendur
„rangar ákvarðanir“
skal annaðhvort kosið
aftur eða fundin er leið
til að fara í kringum nið-
urstöðu kosninga. Þeg-
ar elítan – embættismenn, stjórn-
málamenn, sérfræðingar og hinir
menntuðu háskólamenn – kemst að
niðurstöðu um hvað öllum sé fyrir
bestu, er henni fylgt eftir enda talið
nauðsynlegt að hafa vit fyrir illa upp-
lýstum almúganum.
Þannig er viðhorf elítunnar sem á
hátíðarstundum berst fyrir lýðræði
og rétti almennings til að ráða örlög-
um sínum. Sá réttur takmarkast við
að kjósendur taki „réttar ákvarðanir“
í kosningum og aðeins elítan hefur
burði og þekkingu til að ákveða rétt
og rangt.
Síðastliðinn fimmudag samþykkti
meirihluti breskra kjósenda að Bret-
land segi skilið við Evrópusambandið.
Viðbrögðin við niðurstöðu þjóð-
aratkvæðagreiðslunnar (Brexit) eru
með ólíkindum. Þar birtist hrokinn
gagnvart almenningi grímulaus.
Rétt að hunsa meirihlutann
Þingmaður breska Verkamanna-
flokksins kallar eftir því að þingið
hunsi vilja meirihluta kjósenda. „Við
getum stöðvað þetta brjálæði og
bundið enda á þessa martröð með at-
kvæðagreiðslu í þinginu,“ voru skila-
boð sem David Lammy, þingmaður
sendi á Twitter-síðu sinni. Hann held-
ur því fram að þjóðaratkvæða-
greiðslan hafi aðeins verið ráðgefandi
og því séu stjórnvöld óbundin af nið-
urstöðu hennar. Í huga þingmannsins
er ekkert athugavert eða siðferðilega
rangt við að þjóðþing virði vilja meiri-
hluta kjósenda að vettugi.
Skoðanir þingmannsins eru í sam-
ræmi við rótgróna hugmyndafræði
sem hefur náð að festa rætur í Bruss-
el. Lýðræðið er af hinu góða, svo lengi
sem almenningur fylgir leiðsögn
þeirra sem best eru til þess fallnir að
taka mikilvægar ákvarðanir.
Viðbrögðin meðal
ESB-sinna á Íslandi eru
litlu betri. Árni Páll
Árnason, fyrrverandi
formaður Samfylking-
arinnar, heldur því fram
að þjóðaratkvæða-
greiðslur geti verið
„nauðsynlegar stund-
um, en þær brjóta niður
þetta net lýðræðisins
sem við höfum byggt
upp í Vestur-Evrópu,
þar sem fjölbreyttir
hagsmunir vegast á og
fólk ræðir sig að niðurstöðu“.
Sem sagt:
Þjóðaratkvæðagreiðslur eru
„stundum“ nauðsynlegar en ekki þeg-
ar kjósendur komast að „rangri nið-
urstöðu“.
Innantóm loforð
Skrif Árna Páls á fésbók varpa
skýru ljósi á þau viðhorf sem réðu
ferðinni í ríkisstjórn Samfylkingar og
Vinstri grænna á síðasta kjörtímabili.
Þá lögðust allir þingmenn Samfylk-
ingarinnar og meirihluti þingmanna
Vinstri grænna gegn því að kjósendur
fengju að ákveða hvort Ísland óskaði
eftir aðild að Evrópusambandinu eða
ekki. Tvisvar var reynt að koma í veg
fyrir að landsmenn gætu sagt sitt um
Icesave-samninga sem hefðu lagt
þungar byrðar á komandi kynslóðir.
Þannig reyndust öll loforðin og há-
stemmdu yfirlýsingarnar um aukið
lýðræði og gegnsæi, aðeins innihalds-
laus orð. Í stefnuyfirlýsingu sem sam-
þykkt var á stofnfundi Samfylking-
arinnar í maí 2000 sagði meðal
annars:
„Við viljum víðtækt lýðræði.
Fulltrúar almennings taki ákvarðanir
um sameiginleg málefni fyrir opnum
tjöldum. Sem flestar ákvarðanir verði
teknar beint af þeim hópum fólks sem
þær varða. Einstaklingar, samtök á
vinnumarkaði og frjáls félagasamtök
hafi sem mestan sjálfsákvörð-
unarrétt.“
Í stjórnmálaályktun landsfundar
Samfylkingarinnar fyrir kosning-
arnar 2009 var rætt um „rétt almenn-
ings til þjóðaratkvæðagreiðslna“.
Þetta var í takt við það sem fyrri
landsfundir höfðu ályktað en fyrir
þingkosningar sagði meðal annars í
stjórnmálaályktun:
„Samfylkingin leggur höfuðáherslu
á lýðræðismál með auknu íbúa-
lýðræði og réttur almennings til þjóð-
aratkvæðagreiðslna verði tryggður í
stjórnarskrá.“
Veit ekki sitt rjúkandi ráð
Nú segir fyrrverandi formaður
Samfylkingarinnar að lýðræði snúist
„ekki um að ná einu sinni meira en
helmingi kjósenda, á óljósum for-
sendum. Þvert á móti er lýðræð-
iskerfi okkar og friður og velsæld
Vesturlanda byggt á skuldbindingu
um sameiginleg örlög og að lönd deili
byrðum með þeim hætti að sum
leggja stundum miklum mun meira af
mörkum en önnur.“
Þessi skilgreining á lýðræðishug-
sjón samfylkinga kemur líklega ein-
hverjum kjósendum á óvart. Þó er
hún í ágætu samræmi við skoðanir
forvera Árna Páls og fyrrverandi for-
sætisráðherra, Jóhönnu Sigurð-
ardóttur um tvær þjóðaratkvæða-
greiðslur um Icesave. Föstudaginn 5.
mars 2010 – daginn fyrir fyrri þjóð-
aratkvæðagreiðsluna – lýsti Jóhanna
því yfir í viðtali við Fréttablaðið að
hún ætlaði ekki að taka þátt í at-
kvæðagreiðslunni um lög sem hún
bar ábyrgð á. Hún taldi atkvæða-
greiðsluna „markleysu“.
Elítan í Evrópu veit ekki sitt rjúk-
andi ráð. Hún neitar að horfast í augu
við dóm kjósenda í Bretlandi. Þrátt
fyrir hræðsluáróðurinn – í ætt við það
sem við Íslendingar fengum að kynn-
ast í aðdraganda Icesave-kosning-
anna – lét meirihluti breskra kjós-
enda ekki segjast. Tók sjálfstæða
ákvörðun, þvert á það sem elítan
vildi.
Talsmaður hrokans
Og þegar óbreyttur almúginn
gengur gegn vilja elítunnar er nauð-
synlegt að finna einfaldar skýringar.
Egill Helgason hefur tekið að sér
vera talsmaður elítunnar. Daginn eft-
ir þjóðaratkvæðagreiðsluna er talað
niður til almennings. Talsmaðurinn
hélt því fram að „gamla fólkið“ hefði
ákveðið framtíðina fyrir þá yngri og
þar með var gefið í skyn að miðaldra
fólk og eldra ætti minni rétt en þeir
sem yngri eru. Á bloggsíðu sinni seg-
ir Egill síðan:
„Sjötíu prósent þeirra sem eru með
háskólapróf vilja vera áfram í ESB,
en fólk með litla menntun vill fara út.“
Talsmaður elítunnar – álitsgjafinn
– er skýr í afstöðu sinni og viðhorfum.
Þar er hann í félagi við einn af forvíg-
ismönnum sjónvarpsstöðvarinnar
Hringbrautar – Guðmund Örn Jó-
hannsson, sem af yfirlæti gagnvart
breskum almenningi skrifaði:
„Bretar eru íhaldssamir, gam-
aldags og staðnaðir. Úrsögn úr ESB
mun enn auka þessi einkenni þeirra
og þeir munu halda áfram að dragast
aftur úr öðrum iðnríkjum Evrópu.“
Úrsögn Bretlands úr Evrópusam-
bandinu er söguleg og hefur gríð-
arleg áhrif – efnahagsleg og pólitísk.
Vonir um að embættismenn og Evr-
ópu-elítan bæru gæfu til að draga
réttan lærdóm af skilaboðum meiri-
hluta breskra kjósenda, virðast því
miður ekki ætla að rætast. Valda-
stéttin í Evrópu er ekki fær um að
hlusta. Þegar almenningur segir
hingað og ekki lengra; við sættum
okkur ekki hrokann frá valdhöfum,
við erum á móti aukinni miðstýringu,
við viljum fá að ráða meiru um eigin
örlög, við viljum endurheimta full-
veldi okkar frá embættismönnum í
Brussel sem enginn hefur kosið,
hristir elítan hausinn. Vísað er til fá-
vísi og menntunarleysis almúgans
sem elítan er sannfærð um að geti
ekki tekið skynsamlega ákvörðun um
framtíðina.
Eftir Óla Björn
Kárason
»Elítan veit ekki sitt
rjúkandi ráð og
neitar að horfast í
augu við dóm kjósenda
í Bretlandi sem lét
ekki segjast þrátt fyrir
hræðsluáróðurinn.
Höfundur er varaþingmaður
Sjálfstæðisflokksins.
Almenningur vs. elítan
AFP
Sigur Nigel Farage, formaður breska sjálfstæðisflokksins, UKIP, fagnar sigri í þjóðaratkvæðagreiðslunni.
Óli Björn Kárason