Náttúrufræðingurinn - 2015, Qupperneq 3

95
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Dagana 30. nóvember til 11. des-
ember 2015 er fyrirhugaður í París
fundur þjóðarleiðtoga þar sem
reynt verður að ná samkomulagi
um aðgerðir til að draga úr losun
gróðurhúsalofttegunda, og um
leiðir til að draga úr því tjóni sem
loftslagsbreytingar hafa í för með
sér. Í þessari grein verður fjallað
stuttlega um aðdraganda þessa
fundar og hvað er í húfi.
Á síðari hluta 20. aldar áttaði
vísindasamfélagið sig á því að óheft
losun gróðurhúsalofttegunda gæti
valdið verulegum breytingum á
loftslagi. Árið 1992 stóðu Sameinuðu
þjóðirnar fyrir leiðtogafundi í Rio
de Janeiro og voru þar samþykktar
nokkrar gagnmerkar yfirlýsingar og
samningar, m.a. Rammasamningur
um loftslagsmál, betur þekktur
undir skammstöfuninni UNFCCC.1
Þar skuldbundu aðildarríki SÞ
sig til þess að halda losun gróður-
húsalofttegunda innan þeirra marka
að ekki kæmi til hættulegrar röskunar
á loftslagi.
Árið 1997 hittust aðilar ramma-
samningsins í japönsku borginni
Kyoto og samþykktu bókun sem
lagði iðnríkjum þær skyldur á
herðar að draga úr losun gróður-
húsa lofttegunda. Þróunarríki voru
undanskilin skuldbindingum.2
Kyoto-bókunin var frá upphafi
umdeild og þótt 191 ríki hafi lögleitt
hana gerðu Bandaríkin það ekki, en
losuðu mest allra ríkja þegar bókunin
var samþykkt. Rök gegn bókuninni
voru margvísleg. Mörgum þótti
undanþága þróunarríkjanna óeðli-
leg, aðrir töldu að efnahagskerfi
heimsins væri stefnt í mikla hættu
fyrir lítinn ávinning. Svo voru þeir
sem töldu að bókunin gengi of
skammt og tryggði ekki að aðilar
næðu markmiði rammasamningsins
að koma í veg fyrir röskun loftslags.
Áður en við skoðum þessi
mótrök er rétt að líta á árangur
bókunarinnar. Fyrsta skuld-
bind ing artímabili hennar lauk
árið 2012. Þá höfðu iðnríkin í heild
sinni dregið lítillega úr losun frá
viðmiðunarárinu 1990 og því
má segja að Kyoto-bókunin hafi
heppnast hvað þessi ríki varðar.
Vöxtur losunar í þróunarríkjunum
var hinsvegar slíkur að heildarlosun
mannkyns jókst um 50% á tímabilinu
1990 til 2012.3 Árið 1997 var losun
iðnríkjanna um tveir þriðju hlutar
allrar losunar á heimsvísu, en í lok
ársins 2012 losuðu þau ríki sem
höfðu skuldbindingar samkvæmt
bókuninni rétt rúmlega fimmtung
allrar losunar.4 Segja má að hvorir-
tveggju hafi haft rétt fyrir sér, bæði
þeir sem töldu að ávinningur
Kyoto-bókunarinnar væri lítill og
hinir sem töldu að hún tryggði ekki
að markmið rammasamningsins
næðust. Þeir sem höfðu uppi
efnahagslegar dómsdagsspár höfðu
hinsvegar rangt fyrir sér, samdráttur
í losun iðnríkja hefur ekki valdið þar
efnahagskreppu.
Kyoto-bókunin er tvímælalaust
metnaðar fyllsta tilraun mann-
kyns til að hemja losun gróður -
húsa lofttegunda hingað til, og
þrátt fyrir að það takmark hafi
ekki náðst stuðlaði bókunin að
ýmsum nýjungum. Sem dæmi má
nefna markað með losunarkvóta
og kerfi til að draga úr losun meðal
þróunarríkja, auk annarra innviða
sem líklegt er að verði notaðir í
næsta áfanga baráttunnar við að
draga úr losun. Kyoto-bókuninni
var nefnilega aldrei ætlað að vera
neinn lokaáfangi og vandamálin
byrjuðu í alvöru þegar farið var að
semja um næsta áfanga.
Vegna þess hvað hagkerfi
heimsins hafði breyst mikið á fyrsta
áratug nýrrar aldar var ljóst að mun
fleiri yrðu að taka á sig bindandi
skuldbindingar í næsta áfanga.
Árið 2009 hittust þjóðarleiðtogar í
Kaupmannahöfn þar sem átti að
ganga frá samningum um bindandi
niðurskurð á losun eftir að fyrsta
skuldbindingartímabili Kyoto-
bókunarinnar lyki. Rétt eins og áður
var hugmyndin að ákvarða markmið
fyrir hnattræna losun og deila síðan
niðurskurðinum á aðildarríkin.
Kaup mannahafnarfundurinn skilaði
hinsvegar ekki þeim árangri sem að
var stefnt, og segja má að stefnan
sem fylgt var hafi beðið skipbrot.
Þessi fundur skilaði hins vegar
skjali sem kallað er Kaupmanna-
hafnar samkomulagið5 og það
reyndist grunnurinn að því ferli sem
byggt hefur verið á í aðdraganda
Leiðin til Parísar
1. Skammstöfunin stendur fyrir enska heitið „United Nations Framework Convention on Climate Change“.
2. Hér er orðið iðnríki notað um tekjuhá ríki sem eru sérstaklega talin upp í viðauka við bókunina, oft kölluð Annex 1-löndin, en þróunarríki um þau ríki sem ekki eru talin upp
í viðaukanum.
3. Sjá: Schiermeier, Q. 2012. Kyoto Protocol: Hot air. Nature 491. 656–658. doi:10.1038/491656a
4. Nordhaus, W. 2013. The Climate Casino. Risk, Uncertainty, and Economics for a Warming World. Yale University Press, New Haven. 378 bls. (Vísað til bls. 247.)
5. Á ensku er samkomulagið kallað „Copenhagen Accord“ og texta þess má lesa á vefsetri UNFCCC (skoðað 18.11. 2015): http://unfccc.int/files/meetings/cop_15/application/
pdf/cop15_cph_auv.pdf
NFr_3-4 2015_final.indd 95 30.11.2015 16:34