Náttúrufræðingurinn - 2015, Qupperneq 4

Náttúrufræðingurinn
96
Parísarfundarins, þ.e. að ríkin
lýsi sjálf yfir hversu mikið þau
eru reiðubúin að draga úr losun.
Í samkomulaginu er einnig lögð
áhersla á að öll ríki, líka þróunarríki,
verði að taka þátt í samdrætti en á
móti var lofað að iðnríkin myndu
aðstoða önnur ríki við aðgerðir til að
draga úr losun og aðlagast áhrifum
loftslagsbreytinga. Í samkomulaginu
segir að um árið 2020 skuli
fjármögnun iðnríkjanna vegna þessa
nema 100 milljörðum dala á ári.
Á síðustu árum hafa fundir
aðila að rammasamningnum fest
þetta ferli í sessi, og í aðdraganda
Parísarfundarins hafa ríki sem
ábyrg eru fyrir meira en 80% af
heildarlosun mannkyns sent inn
loforð um samdrátt í losun.6
Í Kaupmannahafnarsamkomu-
laginu er einnig ákvæði um að hlýnun
jarðar verði haldið innan við 2°C, þótt
ekki komi fram við hvaða upphafspunkt
er miðað. Tveggja gráðu-viðmiðið á
sér nokkuð langa sögu, en upphafleg
rök þess voru að við meiri hlýnun
yrði jörðin hlýrri en hún hafi verið
í hundruð þúsunda ára. Síðari tíma
greiningar hafa einnig leitt í ljós að við
meiri hlýnun verður tjón á vistkerfum
verulegt og hætta á óafturkræfum
hröðum breytingum eykst.7 Ári
eftir Kaupmannahafnarfundinn var
samþykkt á fundi aðila að ramma-
samningnum í Cancun að miða við
að hlýnun færi ekki yfir 2°C frá
iðnbyltingu.8
Þótt rök séu fyrir tveggja gráðu
viðmiðinu er það ekki óumdeilt. Það
er í grundvallaratriðum pólitískt
viðmið um hvað sé ásættanlegt tjón.
Líklegt tjón við minni hlýnun er
verulegt, og má þar nefna hækkun
sjávaryfirborðs, aftakaveður, flóð,
þurrka og minni uppskeru.9 Fulltrúar
þeirra þróunarríkja sem teljast til
smárra eylanda hafa lengi krafist
þess að miðað verði við 1,5°C og í
samþykktinni frá Cancun er tekið
fram að ef þörf reynist verði stefnt á
þetta lægra markmið.
Fyrir Parísarfundinn er því
staðan sú að flest ríki hafa sent inn
loforð um samdrátt í losun. Þegar
þessi loforð eru lögð saman kemur
í ljós að þau duga ekki alla leið
að 2°C-markinu. Þau ættu þó að
tryggja að hlýnun haldist innan við
3°C og gert er ráð fyrir að síðar
verði skerpt á loforðunum. Eitt af
því sem er mikilvægt að fylgjast
með á Parísarfundinum er hvort
samkomulag næst um aðferðafræði
við að minnka gapið milli loforðanna
og þess sem þarf til.
Það hefur verið gagnrýnt að
loforðin eru ekki lagalega bindandi.
Á þessu eru nokkrir fletir. Í fyrsta lagi
má færa fyrir því rök að bandaríska
þingið myndi seint samþykkja
lagalega bindandi kröfur um
samdrátt. Bandaríkjamenn drógu
hinsvegar verulega úr losun á Kyoto-
tímabilinu og því er vel mögulegt
að þeir nái að standa við loforð sín
þótt þau séu ekki lagalega bindandi.
Eins má spyrja hvort lagalega
bindandi kröfur hafi dugað Kyoto-
bókuninni. Í því sambandi er bent á
að Kanadastjórn komst upp með að
lýsa því einfaldlega yfir að ríkið væri
hætt þátttöku. Sumir telja reyndar að
skömmin við það að standa ekki við
loforð sín verði næg þvingun. Þetta
er annað atriði sem vert er að fylgjast
með í París, hvernig reynt verður að
tryggja að ríkin standi við loforð sín.
Flestir þátttakendur á Parísar-
fundinum koma þó ekki þangað
til að taka þátt í samningum um
losun. Fjármögnun hundrað millj-
arða dala loforðs iðnríkja frá því í
Kaupmannahöfn er ekki frágengin
að fullu og verður rædd á fundinum.
Aðrir þátttakendur verða þarna til að
taka þátt í ýmsum smærri þingum.
Meðal annars hittast fulltrúar borga
til að ræða aðferðir til aðlögunar og
hvernig borgir geti dregið úr losun.
Benda má á að um helmingur allra
jarðarbúa býr í borgum og talið er að
hlutfallið hækki í um 70% fyrir miðja
öldina. Nú þegar á stór hluti losunar
mannkyns sér stað í borgum og því
skiptir verulegu máli í baráttunni við
loftslagsbreytingar hvernig borgir
haga orkunotkun, samgöngum og
efnahagsstarfsemi.10
Fulltrúar ríkjahópa hittast einnig
og ráða ráðum sínum um marg-
vísleg önnur málefni, svo sem
skógrækt11 og aðrar aðferðir við
að hvetja til samdráttar í losun, og
um ýmis samfélagstengd málefni,
sérstaklega þau sem varða aðlögun
að loftslagsbreytingum. Þá hittast
aðilar úr viðskiptalífinu á stóru þingi
og ræða nýsköpun, en ljóst er að
græn tækni gegnir lykilhlutverki ef
takast á að venja hagkerfi heimsins af
losun jarðefnaeldsneytis.
Sagt hefur verið að fyrir heims-
byggðina séu einungis þrír kostir
í boði, að draga úr losun, aðlagast
breytingum eða þjást.12 Niðurstaða
Parísarfundarins ræður því að hluta
til hversu ráðandi hver þáttur verður
á næstu áratugum. Við skulum spyrja
að leikslokum.
Dr. Halldór Björnsson
er veður- og haffræðingur
á Veðurstofu Íslands.
6. Þessi loforð eru kölluð á ensku „Intended Nationally Determined Contributions“, skst. INDC. Tölurnar hér að ofan miðast við loforð í lok október 2015, sjá: http://unfccc.int/
resource/docs/2015/cop21/eng/07.pdf. Eitthvað kann að bætast við fyrir upphaf fundarins.
7. Sjá: Nordhaus, W. 2013, bls. 200–204. Sá atburður að slík breyting verður óafturkræf er á ensku kallaður „tipping point“ eða vendipunktur.
8. Sjá 4. grein í samþykkt Cancun-fundarins (bls. 3), sem finna má á vefsetri UNFCCC (skoðað 18.11 2015): http://unfccc.int/resource/docs/2010/cop16/eng/07a01.pdf
9. Sjá t.d. umræðu á bls. 131 í: Halldór Björnsson 2008. Gróðurhúsaáhrif og loftslagsbreytingar. Hið íslenska bókmenntafélag, Reykjavík. 115 bls.
10. Sjá: Nicholas Stern 2015. Why are we waiting? The logic, urgency and promise of tackling climate change. MIT Press, Cambridge, Mass., Bandaríkjunum. Fjallað er um
borgir víða í bókinni, hér er einkum stuðst við umfjöllun á bls. 35 og 239.
11. Hér er orðið skógrækt notað í mjög víðtæku samhengi, þannig að það nái yfir aðgerðir til að draga úr losun vegna skógareyðingar og hnignunar skóglendis, einkum í
þróunarríkjum. Þetta er á ensku kallað REDD+ og er m.a. nefnt í yfirlýsingu Kaupmannahafnarfundarins. Sjá nánar á vefsetri REDD (skoðað 18.11. 2015): http://www.un-redd.
org/aboutredd. Losun koldíoxíðs vegna skógareyðingar er veruleg eða um 17% losunar á heimsvísu.
12. Þessa þrjá kosti nefndi John Holdren, síðar vísindaráðgjafi Bandaríkjaforseta í grein í vísindaritinu Science. Sjá: Holdren, J. 2008. Science and Technology for Sustainable
Well-Being. Science Vol. 319 no. 5862 pp. 424-434. DOI: 10.1126/science.1153386 http://www.sciencemag.org/content/319/5862/424.full
NFr_3-4 2015_final.indd 96 30.11.2015 16:34