Náttúrufræðingurinn

Ukioqatigiit
Ataaseq assigiiaat ilaat

Náttúrufræðingurinn - 2015, Qupperneq 5

Náttúrufræðingurinn - 2015, Qupperneq 5
97 Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags Inngangur Sögulegt yfirlit og dreifing forystufjár um landið Búfé barst hingað með landnáms- mönnum og er talið komið af heimaslóðum þeirra. Íslenska sauðféð er því á grundvelli sögulegra heimilda talið rekja uppruna sinn mest til Noregs.1 Í yfirliti um sauðfjárkyn er það flokkað til norður-evrópsku stutt- rófukynjanna og er nú stærsti fjárstofn af þeim meiði.2 Þó að talsvert hafi verið um innflutning á sauðfé til kynbóta, einkum á 19. og 20. öld, er talið að áhrif hans á sauðfjárstofninn í landinu nú séu hverfandi. Hins vegar bárust oft með þessu innflutta fé ýmsir sauðfjársjúkdómar sem ollu miklum búsifjum og leiddu til fjárfellis og fjárskipta á stórum landsvæðum.3 Undir lok síðustu aldar var unnin sameindaerfðafræðileg rann sókn á vegum Norræna genabankans og var þar gerður samanburður á skyldleika nokkurra tuga sauðfjárstofna í norðanverðri Evrópu og erfðabreytileika innan þeirra.4 Niðurstöður studdu fyrri kenningar um norrænan uppruna íslensks sauðfjár. Í rannsókn þessari voru skoðaðir tveir íslenskir sauðfjárstofnar, Íslenskt sauðfé (e. The Iceland Breed of Sheep) og Forystufé (e. The Iceland Breed of Leadersheep). Er þetta í fyrsta sinn sem forystuféð er skoðað sem sérstakt fjárkyn. Fjárkynin greindu sig að sem afmarkaðir hópar í rannsókninni en eins og vænta mátti var innbyrðis skyldleiki mun meiri en við önnur sauðfjárkyn. Við mat á stofnerfðafræðilegum eiginleikum komu ekki fram neinar sérstakar vísbendingar um erfðafræðilega veikleika hjá forystufénu sem rekja mætti til lítillar stofnstærðar hópsins. Forystuféð virðist búa yfir eiginleikum sem hvergi er að finna heimildir um meðal sauðfjárkynja annars staðar í veröldinni. Í yfirlitsriti Forystufé er þekkt hérlendis allt frá upphafi byggðar og eru eiginleikar þess einstakir á heimsvísu. Raktar eru heimildir um forystufé sem litið hefur verið á sem sérstakan stofn innan íslenska fjárins. Þessar heimildir eru strjálar og gefa enga mynd af þróun stofnsins. Fjárskiptin um miðja 20. öld voru stofninum veruleg blóðtaka. Í greininni er lýst einkennum for- ystufjár. Niðurstöður tilraunar til að mæla forystueiginleika fjárins staðfesta ótví- ræða hæfni þess við að fara fyrir fjárhópum. Stofninn var kortlagður eins nákvæmlega og hægt var (blendingum sleppt). Miðað var við ásett fé haustið 2008. Náðist til 1422 einstaklinga. Þar af voru 1190 ær, 107 hrútar og 125 sauðir. Í heildarstofninum er þó heldur fleira fé en þetta vegna þess að leitin verður aldrei tæmandi. Stofninn var að finna í samtals 415 hjörðum, 60% hjarðanna töldu einn eða tvo einstaklinga, en mest voru skráðir 20 einstaklingar í hjörð. Forystuær verða eldri en aðrar ær. Forystufé er mjög misdreift um landið. Vestur- Barðastrandarsýsla var eina sýslan þar sem forystufé í hreinrækt var ekki að finna. Féð er mjög strjált á Vestfjörðum, og einnig á landinu austanverðu frá Markarfljóti austur og norður að Jökulsá á Dal. Ræktunarkjarni stofnsins er á norðausturhluta landsins. Oftast eru grunnlitir hjá þessu fé svartur eða mórauður og virðist tíðni þeirra litaerfðavísa nánast jöfn í stofninum. Erfðavísir fyrir tvílit hefur tíðnina 0,92 í stofninum. Skyldleikaræktarstuðull gripa með nægar ætternisupplýsingar til að leyfa slíkan útreikning var að meðaltali 0,0274. Niðurstöður gefa til kynna að vel hafi tekist að hemja aukningu á skyldleikarækt í stofninum síðustu áratugi. Áhrif einstaklinga í stofninum eru rædd. Rætt er hvernig best megi standa að varðveislu erfðafjölbreytni í stofninum. Í heildina er forystuféð dæmi um stofn sem vel hefur tekist að varðveita. Lagt er til að forystuféð verði skilgreint sem sérstakt búfjárkyn. Jón Viðar Jónmundsson, Lárus G. Birgisson, Sigríður Jóhannesdóttir, Emma Eyþórsdóttir, Þorvaldur Kristjánsson og Ólafur R. Dýrmundsson Forystufé á Íslandi Náttúrufræðingurinn 85 (3–4), bls. 97–114, 2015 Ritrýnd grein NFr_3-4 2015_final.indd 97 30.11.2015 16:34
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.