Náttúrufræðingurinn - 2015, Qupperneq 17

109
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Litir
Þegar bornir eru saman litir for-
ystufjárins í rannsókninni við
samskonar niðurstöður í rann-
sókn Lárusar koma fram vissar
breytingar. Hvítur litur er aðeins
skráður við rúmlega 1% gripanna
en í rannsókn Lárusar var það hlut-
fall yfir 3%. Í bókinni Forystufé21
er getið um hvítar forystukindur,
en þær þó sagðar fáar. Líklega má
álykta að hvíti liturinn sé ekki gam-
all grunnlitur hjá þessu fé heldur
megi rekja hann til innblöndunar
frá öðru fé í tímans rás. Mjög fátt
hvítt fé getur því verið vísbending
um að slík blöndunaráhrif í stofn-
inum séu ekki mikil. Auk þess er
rétt að benda á að hugsanlegt er að
hvíta féð sé oftalið í rannsókninni
vegna þess að frá hrútnum Leifi 02-
900, sem var á sæðingastöð, dreifð-
ist einstakur tvílitur sem líklega er
að mestu bundinn við forystufé og
er kallað iglótt sums staðar í Þing-
eyjarsýslum (greinilega afbrigði
af eyglótt) (Halldór Olgeirsson á
Bjarnastöðum, munnl. uppl. haustið
2008). Margir sem ekki skoða fé
vel telja slíkar kindur hvítar. Sam-
kvæmt frásögnum eldri forystufjár-
eigenda á svæðinu mun þessi litur
hafa verið einkennislitur á fé Þórðar
Benjamínssonar á Víkingavatni í
Kelduhverfi, eins þekktasta for-
ystufjárræktanda á þessu svæði á
fyrri helmingi síðustu aldar.21
Tíðni erfðavísa í einstökum
sætum má meta með hliðsjón af
reglum Stefáns Aðalsteinssonar40
um litaerfðir hjá íslensku fé og
að gefnum þeim forsendum að
einstaklingar með fátíða liti séu
ekki arfhreinir og að stofninn
sé í erfðalegu jafnvægi. Fást þá
eftirfarandi niðurstöður:
Í A-sætinu er hlutlausi erfða-
vísirinn ráðandi (Aa) með tíðnina
0,870, botnótt (At) hefur tíðnina
0,064, golsótt (Ab) 0,038, grátt (Ag)
0,022 og hvítt (Awt) 0,006. Í B-sætinu
hefur erfðavísirinn fyrir mórauðu
(Bb) tíðnina 0,499 og í S-sætinu hefur
erfðavísirinn sem gefur tvílit (Ss)
tíðnina 0,916.
Breytingar frá tíma rannsóknar
Lárusar eru þær að tíðni tvílitarins
hefur frekar aukist. Mórauði liturinn
hefur látið örlítið undan síga. Hvíta
fénu fækkar verulega og stafar það
að verulegu leyti af blendingunum
í rannsókn Lárusar. Hinum fátíðari
litum, gráum, golsóttum og botn-
óttum, hefur einnig fækkað
allnokkuð. Þegar þessar niðurstöður
eru skoðaðar með hliðsjón af vali
hrúta fyrir sæðingastöðvarnar er rétt
að benda á að síðan rannsókn okkar
lauk hafa gráir og golsóttir hrútar
komið til notkunar á stöðvunum.
Nú virðist því komið að því að
reyna að finna einlitan botnóttan
hrút. Eðlilegt virðist að stefnt sé
að því að varðveita alla dökku
litina í forystufjárstofninum. Hin
fjölbreyttu form tvílitar hafa aldrei
verið sérstaklega skoðuð, hvorki
hjá Forystufé eða Íslensku fé. Erfðir
slíkra mynstra eru því ekki þekktar.
Það torveldar einnig rannsóknir á
þeim að heiti sumra litamynstra eru
mismunandi eftir landsvæðum. Við
þekkjum ekki tvíliti sem bundnir
eru forystufénu sérstaklega nema ef
vera skyldi iglótta litinn sem áður var
nefndur.
Afurðageta
Rannsókn okkar nær ekki til fram-
leiðslueiginleika forystufjárins. Í
skýrsluhaldi sauðfjárræktarinnar
hefur um árabil verið það mikill
fjöldi forystufjár að þaðan má fá
mjög skýra mynd af framleiðslueig-
inleikum þess. Fram hefur komið
að ending forystufjár er mun meiri
en gerist hjá öðru fé. Forystufé
er alla jafnan mjög grannbyggt,
vöðvarýrt og fitulítið. Stærð þess
er mjög breytileg og alla jafnan
er það miklu háfættara en annað
fé. Flokkun á skrokkum af þessu
fé fyrir gerð samkvæmt núver-
andi kjötmati er forystufénu mjög í
óhag. Fyrir tæpum tveim áratugum,
þegar nýja kjötmatið var tekið upp,
reyndist forystuféð miklum mun
fituminna en annað fé. Ræktun Ís-
lenska fjárins hefur hins vegar gert
það miklu fituminna þannig að sér-
staða forystufjár í þeim efnum hefur
minnkað umtalsvert. Burðarerfið-
leikar eru fátíðir hjá forystufé og
ærnar þykja sinna lömbum sínum
með afbrigðum vel. Dilkar af for-
ystukyni eru yfirleitt talsvert rýrari
en af öðru fé. Ekki er hins vegar
alveg ljóst hvort þar vegur meira
takmörkuð vaxtargeta og vöðva-
rýrð lambanna eða minni mjólkur-
lagni ánna. Til skamms tíma virt-
ist frjósemi hjá forystuám hér á
landi vera mjög svipuð og hjá
öðrum ám, en vegna úrvals til auk-
innar frjósemi hjá öðru fé virðist
frjósemi hjá forystufénu ef til vill
fremur láta undan síga. Erfðagallar
hjá forystufé virðast mjög fátíðir
og það sem sést hefur má líklega
rekja til of mikillar skyldleikaræktar.
Ull forystufjár hefur aldrei verið
rannsökuð sérstaklega. Vegna litar
hentar hún oftast illa fyrir hefð-
bundna ullarvinnslu en hugsanlega
liggja óbættir hjá garði aðrir ullar-
gæðaeiginleikar.
Varðveisla forystufjárstofnsins
Varðveisla jafn-lítils stofns og for-
ystufjárins er vandaverk. Skyld-
leikarækt er eitt af því sem þarf
að fylgjast með og grípa til að-
gerða ef hún vex of hratt eða er
metin of mikil. Á 8. mynd er sýnt
hvernig þéttleikastuðull gagnanna
eykst með hverju ári. Eins og fram
hefur komið eru gögnin talsvert
skörðótt og þéttleiki gagnanna því
ekki sá sem æskilegast væri fyrir
slíka útreikninga. Við útreikningana
eru einnig taldar þúsundir fallinna
gripa úr ættartré núlifandi gripa. Á
9. mynd er sýnt hvernig reiknaður
skyldleikaræktarstuðull hefur þró-
ast frá 1990. Niðurstöður verður að
skoða með tilliti til annmarka gagn-
anna, sem veldur nokkru vanmati á
skyldleikaræktinni. Myndin ætti þó
að mestu að fanga nýja skyldleika-
rækt, sem mestu máli skiptir. Að
baki hverjum árgangi á myndinni
eru hið minnsta hundrað gripir.
Hópnum sem um eru nægar upp-
lýsingar fyrir útreikning á skyld-
leikaræktarstuðli má skipta í tvennt,
annars vegar gripi sem reiknast
að einhverju skyldleikaræktaðir og
hins vegar gripi með stuðulinn 0.
NFr_3-4 2015_final.indd 109 30.11.2015 16:34