Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 2015, Page 31

Náttúrufræðingurinn - 2015, Page 31
123 Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags Lítið hefur verið birt um þetta efni í seinni tíð, þótt nú séu fyrir hendi miklu betri upplýsingar um útbreiðslu plantna í landinu en þegar Steindór Steindórsson tók saman gögn um þetta efni á árunum 1954–1962.3,4 Ýmsar stakar greinar hafa komið fram um túlkun einstakra mynstra,5,6,7 en engin heildarsamantekt nema í erindum sem höfundur þessarar greinar hefur haldið á mismunandi tímum. Nýlega birtist þó grein byggð á úrvinnslu þessara gagna og eru útbreiðslumynstrin þar flokkuð með tölfræðilegum forritum.9 Þessar niðurstöður styrkja þá túlkun útbreiðslumynstra sem áður var komin fram, en einnig koma fram ný mynstur (Potamogeton alpinus-flokkur í Wasowicsz o.fl. 20149) sem illa greinast sjónrænt á útbreiðslukortum. Í þeim flokki eru einkum vatnaplöntur sem að líkindum dreifast með fuglum á þá staði þar sem þeir halda sig mest. Hér eru teknar saman nokkrar niðurstöður sem lesa má úr plöntu gagnagrunninum og þeim útbreiðslumynstrum sem hann gefur. Í fyrsta hluta er lesendum bent á nokkur dæmi um útbreiðslu- mynstur sem rekja má til loftslags, en ýtarlegri umfjöllun um einstakar tegundir og útbreiðslu þeirra bíður betri tíma. Í öðrum hluta er rakið hvernig þekking á útbreiðslu plantna getur gefið okkur ýmsar aðrar upplýsingar en þær sem lesnar verða sjónrænt af venjulegum útbreiðslukortum. Í þriðja og síðasta hluta eru athugaðar vísbendingar sem dreifing gefur um aldur nokkurra tegunda flórunnar í landinu. Þeim sem vilja kynna sér útbreiðslukort fyrir einstakar tegundir er bent á að þau eru nú öllum aðgengileg, bæði eftir 10×10 km-reitakerfinu í Plöntuvefsjá Náttúrufræðistofnunar,10 eftir þétt riðnara 5×5 km-reitakerfi11 á vefsetrinu Flóra Íslands,12 og að lokum á prenti í Íslensku plöntuhandbókinni 2010.13 Kort þessarar greinar sýna útbreiðsluna eftir 5 x 5 km reitakerfi. Útbreiðslumynstur sem rekja má til loftslags Þeir þættir loftslags sem áhrif hafa á útbreiðslumynstur plantna á Íslandi eru einkum þrenns konar: Hitastig og lengd vaxtartíma, landrænt og hafrænt loftslag og að lokum snjóþekja á láglendi sem verndar viðkvæman gróður að vetrarlagi. Hitakærar plöntur leggja helst undir sig vaxtarstaði þar sem meðalhitinn eða sumarhitinn er hæstur og vaxtartíminn einna lengstur. Hann hefst þá fyrr á vorin og stendur lengra fram á haust. Svo háttar einkum til meðfram suðurströnd landsins, ekki síst í brekkum sem hallar mót suðri (1. mynd). Stúfa (Succisa pratensis) er ágætt dæmi um þetta mynstur (2. mynd). Sumar hitakærar plöntur sem minni kröfur gera til hitastigsins eða lengdar vaxtartímans hafa víðari útbreiðslu. Þær geta þá náð yfir mikinn hluta Vesturlands og mjóa ræmu norður með Austfjörðum, og stinga sér jafnvel niður á landrænum láglendissvæðum á Norður- og Austurlandi þar sem sumarhitinn er hærri en annars staðar, einkum við Eyjafjörð og á Fljótsdalshéraði. Andstæðan við hitakærar plöntur eru kuldakærar eða hánorrænar norðurhjarategundir, en af þeim er mikið á Íslandi. Þær skilja sig illa frá öðrum tegundum á útbreiðslukortum. Það er vegna þess að þær hafa jafngóð skilyrði hátt til fjalla um allt landið og nyrst 4. mynd. Samanlögð útbreiðsla nokkurra landrænna tegunda. Allar landrænar tegundir vaxa á brúna svæðinu í miðju, en aðeins þær þolnustu eru á bláa svæðinu. – Several species with continental distribution pattern. All are covering the brown center space, but only those with the widest tolerance reach the blue area. 5. mynd. Útbreiðslukort snækobba (Erigeron humilis), dæmigert landrænt útbreiðslumynstur. – Typical continental distribution pattern of Arctic Alpine Fleabane (Erigeron humilis). NFr_3-4 2015_final.indd 123 30.11.2015 16:34

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.