Náttúrufræðingurinn

Ukioqatigiit
Ataaseq assigiiaat ilaat

Náttúrufræðingurinn - 2015, Qupperneq 31

Náttúrufræðingurinn - 2015, Qupperneq 31
123 Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags Lítið hefur verið birt um þetta efni í seinni tíð, þótt nú séu fyrir hendi miklu betri upplýsingar um útbreiðslu plantna í landinu en þegar Steindór Steindórsson tók saman gögn um þetta efni á árunum 1954–1962.3,4 Ýmsar stakar greinar hafa komið fram um túlkun einstakra mynstra,5,6,7 en engin heildarsamantekt nema í erindum sem höfundur þessarar greinar hefur haldið á mismunandi tímum. Nýlega birtist þó grein byggð á úrvinnslu þessara gagna og eru útbreiðslumynstrin þar flokkuð með tölfræðilegum forritum.9 Þessar niðurstöður styrkja þá túlkun útbreiðslumynstra sem áður var komin fram, en einnig koma fram ný mynstur (Potamogeton alpinus-flokkur í Wasowicsz o.fl. 20149) sem illa greinast sjónrænt á útbreiðslukortum. Í þeim flokki eru einkum vatnaplöntur sem að líkindum dreifast með fuglum á þá staði þar sem þeir halda sig mest. Hér eru teknar saman nokkrar niðurstöður sem lesa má úr plöntu gagnagrunninum og þeim útbreiðslumynstrum sem hann gefur. Í fyrsta hluta er lesendum bent á nokkur dæmi um útbreiðslu- mynstur sem rekja má til loftslags, en ýtarlegri umfjöllun um einstakar tegundir og útbreiðslu þeirra bíður betri tíma. Í öðrum hluta er rakið hvernig þekking á útbreiðslu plantna getur gefið okkur ýmsar aðrar upplýsingar en þær sem lesnar verða sjónrænt af venjulegum útbreiðslukortum. Í þriðja og síðasta hluta eru athugaðar vísbendingar sem dreifing gefur um aldur nokkurra tegunda flórunnar í landinu. Þeim sem vilja kynna sér útbreiðslukort fyrir einstakar tegundir er bent á að þau eru nú öllum aðgengileg, bæði eftir 10×10 km-reitakerfinu í Plöntuvefsjá Náttúrufræðistofnunar,10 eftir þétt riðnara 5×5 km-reitakerfi11 á vefsetrinu Flóra Íslands,12 og að lokum á prenti í Íslensku plöntuhandbókinni 2010.13 Kort þessarar greinar sýna útbreiðsluna eftir 5 x 5 km reitakerfi. Útbreiðslumynstur sem rekja má til loftslags Þeir þættir loftslags sem áhrif hafa á útbreiðslumynstur plantna á Íslandi eru einkum þrenns konar: Hitastig og lengd vaxtartíma, landrænt og hafrænt loftslag og að lokum snjóþekja á láglendi sem verndar viðkvæman gróður að vetrarlagi. Hitakærar plöntur leggja helst undir sig vaxtarstaði þar sem meðalhitinn eða sumarhitinn er hæstur og vaxtartíminn einna lengstur. Hann hefst þá fyrr á vorin og stendur lengra fram á haust. Svo háttar einkum til meðfram suðurströnd landsins, ekki síst í brekkum sem hallar mót suðri (1. mynd). Stúfa (Succisa pratensis) er ágætt dæmi um þetta mynstur (2. mynd). Sumar hitakærar plöntur sem minni kröfur gera til hitastigsins eða lengdar vaxtartímans hafa víðari útbreiðslu. Þær geta þá náð yfir mikinn hluta Vesturlands og mjóa ræmu norður með Austfjörðum, og stinga sér jafnvel niður á landrænum láglendissvæðum á Norður- og Austurlandi þar sem sumarhitinn er hærri en annars staðar, einkum við Eyjafjörð og á Fljótsdalshéraði. Andstæðan við hitakærar plöntur eru kuldakærar eða hánorrænar norðurhjarategundir, en af þeim er mikið á Íslandi. Þær skilja sig illa frá öðrum tegundum á útbreiðslukortum. Það er vegna þess að þær hafa jafngóð skilyrði hátt til fjalla um allt landið og nyrst 4. mynd. Samanlögð útbreiðsla nokkurra landrænna tegunda. Allar landrænar tegundir vaxa á brúna svæðinu í miðju, en aðeins þær þolnustu eru á bláa svæðinu. – Several species with continental distribution pattern. All are covering the brown center space, but only those with the widest tolerance reach the blue area. 5. mynd. Útbreiðslukort snækobba (Erigeron humilis), dæmigert landrænt útbreiðslumynstur. – Typical continental distribution pattern of Arctic Alpine Fleabane (Erigeron humilis). NFr_3-4 2015_final.indd 123 30.11.2015 16:34
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.