Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 2015, Page 34

Náttúrufræðingurinn - 2015, Page 34
Náttúrufræðingurinn 126 smátt og smátt út frá þeim svæðum þar sem hún hefur numið land en hefur enn ekki náð til allra svæða sem bjóða henni hentug skilyrði. Dæmi um slíkar tegundir eru gullkollur (Anthyllis vulneraria), villilín (Linum catharticum), lauga- maðra (Galium uliginosum) og bláhveiti (Elymus alaskanus subsp. borealis). Líklegt er að þessi skýring geti einnig átt við útbreiðslumynstur margra hinna austfirsku tegunda, svo sem bláklukku (Campanula rotundifolia), klettafrúr (Saxifraga cotyledon), sjöstjörnu (Trientalis europaea) o.fl. (sbr. Saxifraga aizoides- flokk í Wasowicsz o.fl. 20149). Þar sem meginhluti íslensku flórunnar kemur frá Evrópu er eðlilegt að margar tegundir nemi fyrst land á Austfjörðum og dreifist þaðan um landið. Stærsti hluti íslensku flórunnar, eða um 40% hennar, eru tegundir sem hafa dreifst hringinn um landið og finna hentug skilyrði í öllum landshlutum. Þegar skoðuð eru útbreiðslukort þessa hluta flórunnar má sjá áberandi stígandi í útbreiðslu þeirra eftir því hversu hátt þær þrífast yfir sjávarmáli. Dæmi um þennan mismun fæst með því að bera saman útbreiðslukort músareyra (Cerastium alpinum) sem nær upp í 1.500 m hæð (11. mynd; sbr. Bistorta vivipara-flokk í Wasowicsz o.fl. 20149) og útbreiðslukort gulmöðru (Galium verum) sem óvíða vex hærra en í 6–700 m og myndar því eyðu á töluverðum hluta hálendisins (12. mynd; sbr. Anthoxanthum odoratum-flokk í Wasowicsz o.fl. 20149). Hjá sumum tegundum teygir þessi eyða sig lengra niður á hinum yngri móbergssvæðum en á blágrýtissvæðunum. Einkum gildir það um tegundir sem eru bundnar við rök flög (blómsef, Juncus triglumis) eða mýrar (hengi- stör, Carex rariflora), enda eru bæði þessi búsvæði sjaldséð í hriplekum hraunum eldgosa- og móbergssvæðanna eða þeim áfoksjarðvegi sem kringum þau myndast. Þessar eyður eru mest áberandi til norðurs frá Vatnajökli um Trölladyngju, Ódáðahraun og hefðu lifað af síðasta jökulskeið ísaldar á þessum svæðum. Honum yfirsást hins vegar að miðsvæðin eru einnig einu láglendissvæðin á Íslandi sem hafa næstum örugga snjóþekju yfir veturinn. Að mínu mati er mun nærtækara að skýra útbreiðslu þessara tegunda út frá því. Þær eru þarna vegna þess að loftslag dagsins í dag hentar þeim, trygg snjóalög skýla þeim fyrir vetrarhörkum.7 Þessar snjóháðu tegundir sýna skýrari miðsvæðaútbreiðslu en nokkrar aðrar, og voru því sterkasta stoðin í miðsvæðakenningu Stein dórs. Þetta segir þó ekkert um hvort tegundir hafi lifað af síðustu jökulskeið ísaldar, né hversu margar, heldur aðeins að útbreiðslumynstur þeirra í dag á sér nærtækari skýringar í snjóalögunum. Ef íslaus svæði hafa verið á landinu á annað borð, þá er líklegra að þær harðgerðu tegundir sem enn í dag lifa góðu lífi ofan 1.000 metra, yfir 100 talsins, hafi lifað af á jökulskerjum, fremur en hinar viðkvæmu og snjóháðu tegundir sem sýna miðsvæðaútbreiðslu. Hér hefur verið fjallað um útbreiðslumynstur sem eiga við um stóran hóp plantna með svipaða útbreiðslu. Að auki sýna ýmsar stakar tegundir sérkennilega útbreiðslu og getur hún átt sér ýmsar skýringar, einkum sögulegar. Ræður þá mestu hvar og hvenær tegundin barst til landsins. Tegundin dreifist 11. mynd. Útbreiðslukort músareyra (Cerastium alpinum). Það er algengt um allt landið frá sjávarmáli til hæstu fjalla. – Distribution of Alpine Mouse-ear (Cerastium alpinum). It is widely distributed throughout the country from seashore to the highest mountains. 12. mynd. Útbreiðslukort gulmöðru (Galium verum). Hún er algeng um allt landið frá sjávarmáli upp að 700 m til fjalla, og því verður eyða í útbreiðslu hennar í hærri hluta miðhálendisins. – Distribution of Lady’s Bedstraw (Galium verum). It is common from seashore up to 700 m in the mountains, with gaps in the upper part of the Central Highlands. NFr_3-4 2015_final.indd 126 30.11.2015 16:34

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.