Náttúrufræðingurinn

Ukioqatigiit
Ataaseq assigiiaat ilaat

Náttúrufræðingurinn - 2015, Qupperneq 57

Náttúrufræðingurinn - 2015, Qupperneq 57
149 Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags Æðarhreiðrum fjölgaði 1980–1991 og fjöldi þeirra stóð í stað 1992–2005. Nokkur fækkun varð um og eftir 2006. Umræður Miklar breytingar urðu á fjölda æðarhreiðra á Íslandi á 20. öld. Tegundin (a.m.k. dúntekjan) virðist hafa blómstrað 1900–1930 (að undanskildu miklu áfalli í kjölfar frostavetrarins mikla 1918) en síðan hallaði undan fæti 1931–1958.16,36 Brokey er eina heimild okkar um tímabilið 1931–1957 og þarf að hafa það í huga þegar þetta tímabil er skoðað. Frá og með 1958 stóð fjöldi hreiðra að mestu í stað til 1980 (byggt á 7 æðarvörpum) en sums staðar fækkaði hreiðrum lítið eitt. Á árunum 1980–1991 fjölgaði hreiðrum samfellt um allt land og stóð sá uppgangur sums staðar allt til 1998. Á heildina litið virðist æðarhreiðrum hafa fækkað frá síðustu aldamótum (1998–2001) og þar með hefur fjarað nokkuð undan aukningunni sem vart varð 1980– 1990. Vestureyjar á Breiðafirði hafa hins vegar þá sérstöðu að þar var fjöldi hreiðra tiltölulega stöðugur þessi ár. Fjöldi hreiðra í Vestureyjum var 42% meiri árið 2007 en 1977, sem virðist hafa verið eitt síðasta árið í löngum stöðugleikakafla víðast hvar. Þrátt fyrir þekkt áföll í einstaka æðarvarpi bendir fátt til verulegrar fækkunar hreiðra 2008–2013. Árabreytileiki í fjölda hreiðra sýnir litla fylgni milli varpa.5 Það er því nokkur einföldun að nota heildarvísitölu eða landsmeðaltal fyrir fjölda hreiðra í svo breytilegum fuglastofni. Æðarfugl er staðfugl á Íslandi og kollurnar sýna varp- stöðvum sínum mikla tryggð, og reyndar blikarnir líka þó í minna mæli sé.26 Því má reikna með lítilli blöndun varpfugla við aðra stofna þó að yfir veturinn geti orðið einhver blöndun við stofna á Austur-Grænlandi og á Svalbarða. Rannsóknir frá Finnlandi benda þó til þess að það sé sjaldgæft að æðarkollur færi hreiðurstæði sitt, þá sjaldan lengra en nemur 20 metrum, og afar sjaldan milli eyja.37 Ekki er víst að þessu sé svona farið alls staðar á Íslandi. Nýhafin er rannsókn í Breiðafirði þar sem merktar verða árlega varpkollur í sjö æðarvörpum til að kanna hvort varpfuglar færi sig milli eyjanna, þ.e. sýni mismunandi átthagatryggð milli eyja og ára. Einnig verður rannsakaður einstaklingsbreytileiki við vali á hreiðurstæði og við varp– árangur. Gagnasöfnun náði ekki til Austurlands, en þaðan eru þekktar stofnbreytingar í a.m.k. einu æðarvarpi, á Hólmanesi í Reyðarfirði.38 Sveiflur í því varpi virðast óverulegar frá 1969 til 1999 en hafa ber í huga að talningar voru stopular (1969–1970, 1981– 1983 og 1999). Þarna sáust engin merki um fjölgunina annars staðar á landinu 1980–1990, en þó vantar tölur frá 1984–1990 til að hægt sé að fullyrða um það. Hreiðrin á Hólmanesi voru fæst árið 1999 (305 talsins) en það ár var reyndar slakt víða á landinu. Annað hvort hafa kollur það árið unnvörpum sleppt varpi34 eða orpið óvenjulega seint (nærri mánaðamótum maí–júní eða síðar) og hreiður því farið framhjá talningafólki. Nýlegt dæmi frá Íslandi um seint varpár er sumarið 2015 í Breiðafirði (höfundar, óbirt gögn). Á Íslandi hafa margir stofnar sjófugla átt erfitt uppdráttar frá því um aldamótin 2000.39,40,41,42 Líklegt er að hér sé um að ræða áhrif loftslagsbreytinga, og að erfiðleikar sjófuglanna stafi af atburðum neðarlega í fæðukeðjum. Skortur á sandsíli (Ammodytes spp.)42,43 og loðnu (Mallotus villosus), rauðátu (Calanus finmarchicus) eða ljósátu (Euphausiidae) hefur verið talin skýra fækkun í íslenskum sjófuglastofnum. Sjávarhiti við Ísland hækkaði 1998–2003 og lundavarp hefur gengið illa frá og með 2005.42 Í byrjun 21. aldar urðu einnig breytingar á dreifingu og farleiðum ýmissa fiska, s.s. loðnu,44,45 skötusels (Lophus piscatorius)46,47 og makríls (Scomber scombrus)48 sunnan úr höfum. Loðnan virðist hafa hörfað nokkuð norður á bóginn meðan hinir koma sunnan að og sækja inn í landhelgi Íslands. Fyrir æðarfugl á Íslandi virðist ekki um beina fylgni að ræða við veðurfar eða loftslagsbreytingar, nema fyrir einstök vörp. Tímasetningarnar eru þó áhugaverðar, þ.e. hámark í fjölda æðarhreiðra 1991–1998, en síðan byrjar fjöldi hreiðra að dala um svipað leyti og umskipti verða til hins verra fyrir aðra sjófugla 1998– 2005. T.d. fækkar æðarhreiðrum víða um og eftir 2005, en það ár hefst niðursveifla í loðnu.49,50 Talið er að loðna geti verið mikilvæg fæða æðarfugls á útmánuðum.51 Fjöldi æðarhreiðra náði hámarki milli 1990 og 2000, nokkru áður en hrun hófst í varpárangri sjófuglastofna. Auk þess fækkaði æðarhreiðrum frá og með 2001– 2003. Hækkaður sjávarhiti gæti hafa dregið úr framboði á kræklingi (Mytilus edulis) fyrir æðarfugl21 en kræklingur er lykilfæða æðarfugls um allt útbreiðslusvæðið, einkum að vetrarlagi.52 Rannsókn frá Danmörku sýndi að æðarfuglar sem þurftu að treysta á aðra fæðu en krækling utan varptíma voru í lakara líkamsástandi en þeir sem gátu étið krækling.52 Ef spár um hlýnandi loftslag næstu áratugi ganga eftir má vænta áhrifa á vöxt villts kræklings í fjörum við Ísland. Í tilraun á kræklingum í eldiskerum með vatnshita sem samsvaraði mildari og kaldari vetrum reyndust kræklingar í 3,6 °C hlýrri kerum en sem nam sjávarhita hafa 11% minni vefjamassa en þeir sem voru hafðir í samanburðarkerum með venjulegum sjávarhita, frá janúar til mars.53 Af þessu má ráða að loftslagshlýnun með hækkandi sjávarhita hafi neikvæð áhrif á krækling. Hins vegar bendir ýmislegt til að mildara loftslag hafi stundum bein jákvæð áhrif á æðarfuglana sjálfa, a.m.k. þegar hraðari vorbráðnun íss hleypir æðarkollunum fyrr í varpið. Þá hafa mildari vetur í Eystrasalti verið tengdir betra líkamsástandi varpkollna.54 Það er mönnum NFr_3-4 2015_final.indd 149 30.11.2015 16:34
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.