Dagblaðið Vísir - DV - 24.02.2015, Blaðsíða 30

30 Lífsstíll Vikublað 24.–26. febrúar 2015
Þekkir þú muninn á ávöxtum og grænmeti?
Það gæti komið á óvart hvað flokkast í raun sem ávextir
F
lestir telja sig líklega þekkja mun-
inn á grænmeti og ávöxtum.
Þetta er eitthvað sem maður lær-
ir í uppvextinum, að greina þar á
milli. En getur verið að flokkun okkar
sé röng? Skilgreining grasafræðinga
á ávöxtum og grænmeti er frekar ein-
föld. Ávöxtur verður til úr frjóvgaðri
frævu blóms, en það þýðir að tómat-
ar, grasker, agúrkur, paprikur, eggaldin
og baunir flokkast undir ávexti, líkt
og epli, appelsínur, perur og fleira.
Grænmeti er hins vegar ætilegur hluti
plöntu sem ekki telst til ávaxta, eins
og spínat, gulrætur, kál, aspas, laukur,
kartöflur og fleira. Þetta kann að koma
mörgum á óvart, enda margt af því
sem líffræðilega flokkast sem ávextir,
yfirleitt flokkað sem grænmeti og not-
að sem slíkt.
Þegar kemur að matreiðslu og póli-
tík er flokkunin hins vegar allt öðruvísi
og oft flóknari. Baráttan um flokkun
tómatsins hefur til að mynda endað
fyrir dómstólum. Árið 1886 fór inn-
flytjandi á tómötum í Bandaríkjunum
með málið alla leið í Hæstarétt og vildi
fá lagalega viðurkenningu á því að um
ávöxt væri að ræða. En skylda átti inn-
flytjandann til þess að greiða skatta
af tómötunum líkt þeir væru græn-
meti. Þessu mótmælti hann á grund-
velli grasafræðinnar. Dómari úrskurð-
aði hins vegar að tómaturinn væri
grænmeti, enda væri almennt talað
um hann sem slíkan og hann notað-
ur þannig í matseld. Grasafræðin varð
því að víkja í það skiptið. Þetta sama
ár úrskurðaði Hæstiréttur Bandaríkj-
anna einnig um að baunir væru græn-
meti. n
solrun@dv.is Grænmeti eða ávextir? Grasafræðin skilgreinir grænmæti og ávexti á einfaldan hátt.
G
óður nætursvefn er undir-
staða þess að fólki líði vel
yfir daginn. Að fá góðan
nætursvefn er ekki sjálfgef-
ið þó að fólk fari snemma í
rúmið, enda margt sem getur trufl-
að svefninn og komið í veg fyrir að
fólk sofni yfirhöfuð. Hér eru nokkrir
þættir sem geta haft áhrif á svefn-
inn.
1 Of mikil lýsing
Eins og ljósa-
peran er nú
frábær upp-
finning þá
getur lýsingin
frá henni haft
töluverð áhrif á næt-
ursvefninn. Jafnvel þótt öll ljós séu
slökkt á meðan fólk sefur. Líkaminn
hefur nefnilega ekki náð aðlaga sig
mikilli birtu eftir að skyggja tekur
úti. En í rökkri fer líkaminn sjálf-
krafa að framleiða melatónín sem
gerir okkur þreytt og sljó. Ef það er
ekkert rökkur á kvöldin á líkaminn
erfiðara með að trappa sig niður eft-
ir daginn. Hjá mörgum Íslendingum
er þetta einmitt vandamál á sumrin
þegar bjart er allan sólarhringinn. Á
veturna er því gott að dimma ljósin
á kvöldin og á sumrin hafa þykk
gluggatjöld í svefnherberginu og
sofa með svefngrímu.
2 Koffín seinnipartinn Áhrif koffíns í líkamanum gætir í allt
upp undir sex tíma í líkamanum. Ef
fólk fær sér kaffibolla klukkan fjögur
síðdegis þá er koffínið enn að hafa
áhrif um tíu leytið. Koffínmagnið í
tei er yfirleitt mun minna og áhrifin
því ekki eins
mikil. Koffín
dregur úr
framleiðslu
melatóníns
og við
verðum
síður þreytt.
Súkkulaði
og sykraðir
drykkir hafa svipuð áhrif. Það er því
hvorki ráðlagt að drekka koffín-
drykki né borða sætindi nokkrum
klukkutímum fyrir svefn.
3 Að skoða símann að nóttu til Að kíkja á símann á nótt-
unni, bara til að kíkja á klukkuna,
er eitt það versta
sem fólk gerir
nætursvefn-
inum. Lík-
amsklukk-
an ruglast
af skærri
birtunni og
það dregur
úr framleiðslu
melatóníns. Ekki nóg með það
heldur leysir þetta úr læðingi bæði
hormónin kortisól og dópamín, sem
nýtast best til þess að koma okkur á
fætur á morgnana.
4 Að fara of seint að sofa Það er algengast að fólk nái sem
dýpstum svefni á fyrsta þriðjungi
nætur. Hve lengi
þessi djúpi
svefn varir
fer eftir því
hvenær fólk
fer að sofa
á kvöldin.
Það eru
meiri líkur á
því að ná góðum
nætursvefni á tímabil-
inu 22.00 til 06.00 en 01.00 til 09.00.
5 Að „snúsa“ Það hefur vissulega ekki áhrif á næt-
ursvefninn í nótt
að ætla sér að
ýta nokkrum
sinnum á
sinnum
á snús-
hnappinn í
fyrramálið.
En að ýta á
snúshnappinn
hefur mikil áhrif á hvernig
fólk vaknar. Svo mikil áhrif að það
getur eyðilagt góðan nætursvefn
Líkaminn býr sig sjálfkrafa und-
ir það að vakna þegar líða fer að
morgni. Svefninn verður léttari og
kortisól og dópamín fer að flæða um
líkamann. Ef fólk ýtir á snústakkann
til að fresta því að fara á fætur þá eru
miklar líkur á því að það falli aftur í
djúpsvefn, sem gerir það miklu erf-
iðara að vakna aftur. Þriðja og fjórða
skiptið verður jafnvel enn erfiðara.
Það er mun skynsamlegra að stilla
bara vekjaraklukkuna á þann tíma
sem fólk þarf að vakna á og fara þá
strax á fætur.
6 Of heitt í herberginu Lík-amshiti okkar fellur venju-
lega töluvert á meðan við sofum
og stundum
verður það
til þess að
fólk vaknar
upp á
nóttunni
og breiðir
sængina
betur yfir sig.
Algengara er
hins vegar að fólki
sé of heitt á nóttunni og það getur
haft slæm áhrif á nætursvefninn. Í
raun er langbest að reyna að lækka
hitann í svefnherberginu áður en
gengið er til náða og hafa frekar
svalt inni í því. Ef fólki gengur illa að
sofna vegna kulda er gott ráð
að klæða sig í sokka og draga
sængina upp undir höku. Ef fólki er
hlýtt á fótunum er
því yfirleitt hlýtt
annars staðar
líka.
7 Að æfa á
kvöldin Að
taka hressilegar
æfingar á morgn-
ana eða seinni part
dags er mjög góð leið til að halda sér
í formi. En að æfa of seint er ávísun
á andvökunótt. Þá er líkaminn að
berjast við orkuna sem hann fékk
við æfingarnar. Hún nýtist vel á
morgnana eða yfir daginn en ekki
seint á kvöldin og nóttunni. n
n Við höfum tamið okkur ýmsa hegðun sem truflar nætursvefninn
Slepptu þessu
og sofðu betur
Erfitt að vakna? Það getur verið erfitt að
fara á fætur eftir slitróttan nætursvefn.
Smábörn sem
drekka kaffi
Í rannsókn sem birtist í tímaritinu
Journal of Human Lactation og
byggð var á viðtölum við 300
mæður í Boston í Bandaríkjunum
kom fram að kaffidrykkja smá-
barna er algengari en flestir hefðu
búist við. Í niðurstöðunum kom
fram að rúm 15% mæðra gáfu
tveggja ára börnum sínum kaffi á
hverjum degi.
Niðurstöðurnar hafa ver-
ið gagnrýndar af fræðimönnum
sem segja úrtakið ekki endur-
spegla þjóðina. Um 80% að-
spurðra voru spænskir nýbúar
en aðrar rannsóknir hafa gefið til
kynna að einstaklingar frá S-Am-
eríku byrja fyrr en aðrar þjóðir að
neyta kaffis.
Lítið er vitað um áhrif kaffi-
drykkju á börn en þó telja ein-
hverjir vísindamenn að hún hafi
neikvæð áhrif á holdafar þeirra.