Dagblaðið Vísir - DV - 27.11.2015, Blaðsíða 18

Dagblaðið Vísir - DV - 27.11.2015, Blaðsíða 18
Helgarblað 27.–30. nóvember 201518 Fréttir Stúlkur blekktar í ófrjósemisaðgerð S láandi vitnisburðir um reynslu og upplifun kvenna með þroskahöml- un af ófrjósemisaðgerðum birtast í rannsóknargrein Guðrúnar V. Stefánsdóttur, dós- ents við Menntavísindasvið Há- skóla Íslands; Sjálfræði og ófrjó- semisaðgerðir á konum með þroskahömlun, frá árinu 2011. Þar tók Guðrún viðtöl við sex konur með þroskahömlun, á aldrinum 46– 66 ára, auk þess sem tekin voru við- töl við systur þriggja þeirra. Í niður- stöðum kom fram að allar konurnar þurftu að gangast undir ófrjósemis- aðgerð, þar af þrjár undir fölsku yfir skini. Hinar þrjár voru hvattar til eða taldar á að fara í aðgerðirn- ar. Komst Guðrún að þeirri niður- stöðu að niðurstöðurnar bentu til að konurnar hafi verið fullfærar um að taka svo afdrifaríka ákvörðun í lífi sínu og að ástæður aðgerðanna eigi rætur í sögulegum og menn- ingarbundnum viðhorfum í garð fólks með þroskahömlun og í því samhengi leiki mannkynbótastefn- an stórt hlutverk. Fram kom að kon- urnar höfðu fæstar áhuga á að eign- ast börn, þrátt fyrir að þær teldu sig ráða við foreldrahlutverkið. Lygi um botnlangaskurð Núverandi lög er varða ófrjósemis- aðgerðir eru frá árinu 1975, en lög- in sem þau lög leystu af hólmi voru frá 1938. Guðrún bendir á í grein sinni að þrátt fyrir miklar áherslu- breytingar milli laga þá hafi stað- ið nánast óbreytt grein um ófrjó- semisaðgerðir og fóstureyðingu án heimildar viðkomandi en hana má leyfa sé viðkomandi vegna geð- sjúkdóms, mikils greindarskorts eða annarra geðtruflana varan- lega ófær um að gera sér grein fyr- ir afleiðingum aðgerðarinnar. Tvær kvennanna sem Guðrún ræddi við fóru í ófrjósemisaðgerð á gildistíma laganna frá 1938, önnur 1964 en hin 1973. Hinar síðar, eða samkvæmt lögunum frá 1975. Sláandi er að lesa að þremur af konunum sex var ekki sagt satt um eðli aðgerðarinnar. Tveimur var tjáð að um botnlangaskurð væri að ræða en einni að hún þyrfti að fara í „smávægilega aðgerð.“ Í grein Guðrúnar er sagt frá Maríu, sem fædd er 1950, sem fór í ófrjósemisaðgerð 1964 þegar hún var 13 ára og bjó í foreldrahúsum. „Henni var sagt að fjarlægja ætti botnlangann“ en frumkvæði að að- gerðinni kom frá foreldrum hennar. María frétti af aðgerðinni þegar hún var um þrítugt. „Hafið ekkert að gera við krakka“ Sigrún, sem fædd er 1946, hafði svipaða sögu að segja en hún bjó á stofnun þegar hún var send í sína aðgerð árið 1973. Vitnað er í reynslu hennar í grein Guðrúnar: „Mig hefur alltaf langað til að eignast börn en eftir að ég kynnt- ist Gumma fór hann að tala um að kannski gætum við átt börn. Svo fórum við til læknis og þá sagði hann að ég gæti ekki átt börn, ég hafi bara verið tekin úr sambandi. Ég spurði elstu systur mína og þá sagði hún bara: „Þið hafið ekkert að gera við krakka, og svo getur þú ekki átt börn.“ Ég held að 1973 hafi ég verið send á spítala og þá var mér sagt að ég væri með botnlanga- bólgu en ég var samt ekkert veik.“ Þriðja konan til að gangast und- ir ófrjósemisaðgerð á fölskum forsendum var Margrét, fædd 1952, árið 1979 og þá samkvæmt núver- andi löggjöf um slíkar aðgerðir. Hún bjó í foreldrahúsum á landsbyggð- inni en flutti á sambýli hálfu ári síð- ar, segir í grein Guðrúnar. Móðir Margrétar fór með hana í skoðun til kvensjúkdómalæknis en eftir hana tjáði móðirin henni að það þyrfti að gera aðgerð til að laga „eitthvað þarna niðri“ eins og Guðrún seg- ir að hún hafi orðað það. Mörgum árum síðar komst Margrét að því hvað hafði verið gert. Hún frétti það frá systur sinni. Guðrún greinir frá því að í viðtali við Hönnu, systur Margrétar, hafi komið fram að „að- gerðin hafi verið sett sem skilyrði fyrir því að Margrét gæti flutt á sam- býli.“ Haft er eftir Hönnu að Margrét hafi sjálf sagt að hún gæti ekki hugs- að um börn. „Þannig að ég held að þetta hafi ekki haft áhrif á hana. Þetta var bara sjálfsagt á þessum tíma.“ Hlýddi bara, annars urðu allir reiðir Þrjár kvennanna sem Guðrún Stef- ánsdóttir tók viðtöl við samþykktu að fara í ófrjósemisaðgerð. Allar tengdust þær flutningi á sambýli. Aðgerðirnar voru framkvæmdar í gildistíma núverandi löggjafar, árin 1976, 1981 og 1983. Guðrún bendir á að í lýsingum kvennanna hafi endurspeglast mikið valdaleysi. Þrátt fyrir að þær hafi vitað um að- gerðina og skrifað undir umsókn- ina hafi þær ekki verið gerðar með sjálfstæðu samþykki þeirra. Hulda, fædd 1949, fór í sína aðgerð 1976 þegar hún bjó á stofnun. Hún seg- ir að móðir hennar hafi sagt henni að aðgerðina yrði hún að fara í til að flytja á sambýli. „Ég mátti ekki flytja á sambýlið nema að fara í þessa aðgerð. Ég vissi ekki neitt hvað það þýddi. Mamma sagði mér að svona að- gerðir þyrfti að gera á konum eins og mér. Ég fór svo í aðgerðina þegar ég var flutt á sambýlið og það var ekkert skemmtilegt. En það þurftu allar konurnar á sambýlinu að fara. Hlýddi bara mömmu og forstöðu- konunni. Maður varð að gera það annars urðu allir reiðir. Ég hugsaði stundum um þetta en ekki lengur. Ég hef aldrei átt kærasta svo ég skil ekki af hverju þetta var gert.“ Í viðtali sem birtist við Halldóru, systur Huldu, sem hafði miklar efa- semdir um framkvæmd aðgerðar- innar, segir hún: „Ég var aldrei sátt við þetta en það var ekki um ann- að að velja. Svo er nú líka alltaf þessi spurning að samfélagið eigi að mæta þessu en það er bara ekki gert. Svo verða þessar konur fyrir óprúttnum körlum og ekki vernd- aði ófrjósemisaðgerðin Huldu fyrir því. Það er eitthvað sem er ekki rétt í þessu öllu saman.“ Guðrún bendir á í grein sinni að í lýsingu Halldóru komi skýrt fram mikil mótsögn sem felist í ófrjósemisaðgerðum. Rökstuðn- ingur fyrir þeim gengur oft út á að vernda konurnar. „Í niðurstöð- um rannsóknarinnar má greina að ófrjósemisaðgerðirnar voru fyrst og fremst hugsaðar sem getnað- arvarnir, en eins og glöggt má sjá í Huldu tilfelli vernda þær konurnar ekki á nokkurn hátt fyrir kynferðis- ofbeldi.“ „Gleymi aldrei deginum“ Helga, fædd 1956, fór í sína aðgerð 1981 þegar hún bjó á sólarhrings- stofnun fyrir fólk með þroskahöml- un. Hún lýsir því í viðtali við Guð- rúnu að hún hafi ekki viljað fara fyrst og sagt nei við félagsráðgjafa. „Ég ætlaði ekki að eignast börn en þetta vildi ég ekki, talaði Guðrún systir mín við mig og hún sagði mér að ég gæti ekki flutt á sambýlið nema að fara á spítalann og láta taka mig úr sambandi. Ég gleymi aldrei deginum sem ég fór.“ Systir Helgu fullyrðir síðan að forstöðumaður sambýlisins hafi sett ófrjósemisaðgerð sem skilyrði. Kristín, fædd 1965, fór í ófrjó- semisaðgerð árið 1987 þegar hún var 23 ára og var talin á það af systk- inum sínum. „Ég fattaði ekki þá að það þýddi að ég gæti aldrei eignast börn. Þegar þetta var langaði mig ekki til að eignast börn og ég veit ekki hvort ég hefði viljað það.“ Guðrún segir að niðurstöður rannsóknarinnar bendi til að kon- urnar þrjár hafi ekki óskað sjálfar eftir ófrjósemisaðgerðum eða tek- ið sjálfstæða ákvörðun um að fara í þær. Bendir Guðrún á að ekki liggi fyrir hvernig eftirlitið með fram- kvæmd laganna sé en miðað við það sem komi fram í rannsókn hennar virðist sem ákvæði laganna um að umsókn skuli fylgja „yfirlýs- ing viðkomandi, undirrituð eigin hendi, að henni/honum sé ljóst í hverju aðgerðin sé fólgin, og að hún/hann fari fram á ófrjósemisað- gerð af frjálsum vilja“ hafi ekki verið virt. Bendir Guðrún á að á sama hátt og þær konur sem sendar voru í að- gerðirnar undir fölsku yfirskini geti engin þessara þriggja kvenna talist geðveik eða mikið greindarskert en lögin heimila að veita leyfi án sam- þykkis viðkomandi falli fólk undir þá skilgreiningu samkvæmt 22. grein laganna sem lesa má í ítarefni þessara umfjöllunar. Í niðurstöðukafla greinar sinn- ar segir Guðrún að skýrt komi fram að engin þessara sex kvenna virðist hafa farið í aðgerðina af frjálsum og fúsum vilja. Með aðgerðunum hafi verið brotið á sjálfræði kvennanna og ekki nóg með það heldur hafi íslensk lög einnig verið brotin þar sem engin kvennanna falli und- ir skilgreiningu 22. greinar laganna um ófrjósemisaðgerðir. n Heimild: Guðrún V. Stefánsdóttir. (2011). Sjálfræði og ófrjósemisaðgerð- ir á konum með þroskahömlun. Ráð- stefnurit Netlu – Menntakvika 2011. Menntavísindasvið Háskóla Íslands. n Sögð krafa fyrir búsetu á sambýli n Var talin trú um að hún færi í botnlangaskurð Ásta Sigrún Magnúsdóttir Sigurður Mikael Jónsson astasigrun@dv.is / mikael@dv.is „Ég mátti ekki flytja á sambýlið nema að fara í þessa aðgerð.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96

x

Dagblaðið Vísir - DV

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.