Læknablaðið - 01.09.2016, Side 38

406 LÆKNAblaðið 2016/102
Páll Ásmundsson
Sumarið 1810 ferðuðust þrír breskir
ferðalangar um Ísland í rannsóknaskyni
og voru ýmist nafntogaðir þá þegar eða
öðluðust frægð síðar. Fararstjóri var skoski
baróninn Sir George Steuart Mackensie
(1780-1848). Ferðafélagar hans, ensku
vinirnir Henry Holland og Richard Bright,
stunduðu læknisnám við Edinborgarhá-
skóla. Með þeim var í för sem túlkur og
fylgdarmaður, Íslendingurinn Ólafur
Loftsson.
Þeir félagar komu til landsins 7. maí og
sneru heimleiðis 19. ágúst. Þeir höfðu þá
ferðast vítt um suðvestanvert landið allt
frá Snæfellsnesi austur í Fljótshlíð.
Lítum nú betur á hverjir þessir ferða-
langar voru og hver framtíð beið þeirra.
Sir George Steuart Mackenzie of Could (1780-
1848) nam náttúrufræði, einkum steinafræði, og
var kjörinn meðlimur hins þekkta vísindafélags
The Royal Society bæði í London og Edinborg.
Tvítugur sýndi hann fram á að demantar væru
kolefni með því að brenna demanta móður sinnar
til ösku.
Eftir Íslandsförina jók Mackenzie frama sinn.
Bók hans Travels in the island of Iceland: during the
summer of the year 1810 kom út 1811 og var gefin út
fjórum sinnum á ensku og þýdd á þýsku og hol-
lensku. Hann jók þekkingu í jarðfræði, var fyrstur
til þess að telja að hrafntinna verði til við eldgos.
Þá vakti steinasafn hans frá Íslandi aðdáun þekktra
fræðimanna.
Henry Holland (1788 –1873) var læknissonur,
fæddur í Knutsford í Cheshire. Hann var náskyld-
ur Charles Darwin. Henry vingaðist við Richard
Bright er þeir stunduðu nám í unitaraskóla í
Bristol. Holland hóf nám í læknisfræði 1808 við Ed-
inborgarháskóla sem þá var talinn einn besti skóli
í Evrópu. Hann lauk þaðan námi 1811. Lokaritgerð
hans var kafli sá er hann skrifaði um sjúkdóma á
Íslandi í bók Mackensies.
Holland skrifaði dagbók í Íslandsferðinni og
gaf hana út sjálfur.
Henry Holland telst ekki afreksmaður á sviði
læknavísinda en var þó í góðu áliti sem læknir
og hafði ríkan hæfileika til að umgangast fólk og
vinna traust þess og vináttu. Í vinahópi hans var
fjöldi þekktra manna. Hann varð líflæknir margra
fyrirmanna, þar á meðal Viktoríu drottningar og
Alberts prins.
Henry hafði mikið yndi af ferðalögum og fór
víða um heim og færði dagbækur um allar ferðir
sínar.
Henry var hlýtt til Íslands og minnist þess víða
í endurminningum sínum Recollection of past life.
Holland kom aftur til Íslands í stutta heimsókn
árið 1871, tveimur árum áður en hann dó og hlaut
góðar viðtökur. Í endurminningunum gleðst hann
yfir þeim framförum sem hér hafa orðið á sex ára-
tugum.
Richard Bright Jr. (1789 –1858) var sonur athafna-
manns í Bristol. Hann hóf nám í læknisfræði við
Edinborgarháskóla 1808. Eftir Íslandsferðina var
hann tvö ár í starfsnámi á Guy’s Hospital í London
en sneri aftur til Edinborgar og lauk þar námi 1813.
Eftir framhaldsnám í Berlín og Vín og störf á Fever
Hospital í London hóf Bright störf á Guy’s Hospital
árið 1820 og tengdist honum út starfsævina.
Meðal þekktra lækna er störfuðu við Guy’s
samtímis Bright má nefna Thomas Addison (1793-
1860) og Thomas Hodgkin (1798 -1866).
Á Guy’s var lögð áhersla á tengingu sjúkdóms-
einkenna við meinafræðilegar breytingar sem má
telja grunn nútíma sjúkdómsgreiningar.
Í fyrsta hefti Reports of Medical Cases árið
1837 tengir Bright bjúgsöfnun og hvítumigu við
breytingar í nýrum og aðgreinir slík tilfelli frá bjúg
vegna hjarta- eða lifrarsjúkdóma. Bright var hér
ósértækt að lýsa nýrnabólgu. Sjúkdómurinn gekk
lengi undir nafninu Bright’s disease. Nú fellur
fjöldi skilgreindra sjúkdóma undir þennan hatt.
Vegna þessarar uppgötvunar hefur Bright gjarnan
borið heiðursnafnbótina faðir nýrnalækninga.
Þegar Bright lést var hann heimsþekktur sem
kennari í meinalíffræði og lyflækningum.
Ólafur Loftsson var fæddur 1783 í Fljótshlíð. Hann
nam í Hólavallaskóla í Reykjavík og hóf síðan
læknisnám hjá Tómasi Klog landlækni. Að ráði
hans sigldi Ólafur utan til frekara náms. Hann
komst þó ekki lengra en til Suðureyja þar sem
skipið var hertekið. Hann ílentist þar og fékkst við
lækningar á eyjunum og síðar á meginlandinu. Þar
rakst Mackensie á Ólaf, gerðist velgerðarmaður
hans og kom honum til frekara náms í Edinborg.
Það lá því beint við að taka hann með til Íslands.
Ólafur reyndist þeim félögum ekki eins vel og
skyldi og mislíkaði þeim margt í fari hans. Hann
varð eftir á Íslandi en fór utan til Englands tveimur
árum seinna. Síðast er vitað til hans 1815 sem að-
stoðarskipslæknis á amerísku herskipi.
Hann hefur verið léttur á kostunum því hann
skildi eftir 6 lausaleiksbörn á Íslandi.
Hér á eftir er að mestu stuðst við bók
Henrys Holland Dagbók í Íslandsferð 1810
sem út kom hjá Almenna bókafélaginu
1960 í ágætri þýðingu Steindórs Steindórs-
sonar frá Hlöðum. Í fyrrnefndri bók Mac-
kensies er ferðasagan að talsverðu leyti
byggð á Dagbók Hollands.
Ö L D U N G A D E I L D
Stjórn Öldungadeildar
Magnús B. Einarson formaður, Þórarinn
Sveinsson ritari, Hörður Alfreðsson gjaldkeri,
Guðrún Agnarsdóttir, Kristrún Benediktsdóttir.
Öldungaráð
Bergþóra Ragnarsdóttir, Jón Hilmar Alfreðsson,
Sigurður E. Þorvaldsson, Snorri Ingimarsson,
Tryggvi Ásmundsson.
Umsjón síðu
Páll Ásmundsson
Vefsíða: http://innri.lis.is/oldungadeild-li
Enskir læknanemar heimsækja Ísland 1810
Richard BrightHenry Holland