Fréttatíminn - 12.11.2016, Síða 12

12 | FRÉTTATÍMINN | Laugardagur 12. nóvember 2016
Trump
Norður Karólína
36%
í sex stærstu borgunum
59%
utan sex stærstu borganna
Nebraska
46%
í Omaha
71%
utan Omaha
Utah
33%
í Salt Lake City
53%
utan Salt Lake City
Clinton
Florida
59%
í sjö stærstu borgunum
40%
utan sjö stærstu borganna
Texas
56%
í sex stærstu borgunum
33%
utan sex stærstu borganna
Illinois
74%
í Chicago
44%
utan Chicago
Á Íslandi er ekki ryðbelti, líkt þeim
sem hafa verið vaxtarsvæði nýja
hægrisins í Bandaríkjunum og í
Evrópu. Iðnbyltingin umbylti sjáv-
arútvegi á Ísland en hér byggð-
ist ekki upp iðnaður í sama mæli í
nágrannalöndunum. Íslendingar
þekkja því ekki hrörnandi verk-
smiðjur sem hafa látið undan al-
þjóðavæðingunni.
Hrörnun byggða á Íslandi tengist
kvótakerfinu. Sjávarbyggðir sem
málum. Það liggur í eðli borga að í
þeim ríkis meira frjálsræði og fjöl-
breytni. Það er erfitt að vera eini
homminn í þorpinu en í borginni
markar það ekki líf fólks eins mik-
ið hvort það er samkynhneigt. Það
getur verið margt annað líka. Vegna
fjölmennis geta borgirnar því var-
ið réttindi ýmissa minnihlutahópa
sem eiga erfitt uppdráttar í smærri
byggðum. Aukin mannréttindi á
Vesturlöndum haldast í hendur við
stækkun borga og aukið vægi þeirra
í þjóðríkjunum.
Á meðan áherslan í borgunum er
á fjölbreytileikann er hún á samstöð-
una í þorpunum og hinum dreifðari
byggðum. Smærri byggðir hafa átt
erfitt með að verja réttindi minni-
hlutahópa. Það má til dæmis sjá af
mörgum dæmum frá smærri bæj-
um á Íslandi þar sem fórnarlömb
kynferðisofbeldis hafa fengið lítinn
stuðning. Í sumum tilfellum hefur
þorpið snúist gegn þeim. Umræð-
an um glæpinn er talin ógn við sam-
stöðu þorpsins, ekki glæpurinn sjálf-
ur.
Landsbyggðin sprengir borgir
Þessi ólíka áhersla í einkamálum
milli borga og dreifðari byggða hefur
alltaf spilað stóra rulla í stjórnmál-
um. Frjálslyndi Berlínar og annarra
borga Þýskalands milli stríða var eitt
af því sem nasistar lofuðu að hreinsa
upp. Þegar serbneskir þjóðernis-
sinnar bombarderuðu Srebrenica
voru þar á ferð menn með hefð-
bundin landsbyggðarsjónarmið að
sprengja þá fjölmenningu og það
frjálslyndi sem hafði skotið rótum
í borginni.
Ef fólk vill fara enn lengra aftur þá
er til dæmis saga Marokkó endalaus
saga þess hvernig fólkið í hrjóstrug-
um fjöllunum náði völdum af borg-
arbúum þegar þeim fannst þeir
orðnir of spilltir, komnir of langt frá
trúnni og hinum góðu gildum. Sam-
bærilegan þráð má finna í flestum
ríkjum.
Nú er staðan hins vegar sú að
borgirnar stækka hraðar og eflast
af mun meiri krafti en nokkru sinni
fyrr. Alþjóðavæðing og upplýsinga-
byltingin hefur eflt stærstu borgirn-
ar á sama tíma og iðnframleiðslan
hefur hnignað í dreifðari byggðum
eftir því sem stærri hluti framleiðsl-
unnar hefur færst til útlanda.
Völd borga aukast
Styrk borganna og áhrif þeirra má
sjá víða. Ekki síst í Bandaríkjunum
þar sem stærstu borgirnar hafa fall-
ist á hækkun lágmarkslauna upp í 15
dollara á tímann á meðan þau eru
enn 7,25 dollarar í smærri bæjum
og dreifðari byggðum. Þarna mun-
ar helmingi. Og þótt það sé ekki
munurinn á framleiðslu á mann í
miðríkjunum og í stóru borgunum
þá er munurinn meiri á milli veik-
ustu svæðanna í mið- og suðurríkj-
unum og öflugustu borganna. Þing-
menn geta ekki samþykkt hækkun
lágmarkslauna yfir línuna vegna
þess að atvinnulífið á veikustu svæð-
unum stæði ekki undir því.
Sambærilegan klofning milli
borga og landsbyggðar má sjá í
Evrópu. London, París og aðrar
stórborgir mæta til viðræðna um
loftslagsmál og ræða sín á milli um
lausnir og móta sjálfstæða stefnu.
Sama á við um ýmis mál, til dæmis
hvernig tekið er á Uber-leigubílum
eða airbnb-gististöðum. Þar ræð-
ur mestu hvað borgirnar sættast á,
ekki samkomulag sem gerð eru milli
ríkja.
Horft fram. Og aftur
Þjóðríkin byggðust upp í iðn-
byltingunni. Upplýsingabyltingunni
fylgdi alþjóðavæðing sem riðlaði
þessum ríkjum. Stærstu borgirn-
ar efldust en margir bæir, þorp og
dreifðari byggðir hrörnuðu. Það
Vesturlönd eru að klofna
Kjör Donalds Trump sem forseta
Bandaríkjanna dregur enn fram klofning
þjóðríkjanna á Vesturlöndum. Í öllum
stærstu borgum landsins naut Hillary
Clinton meira fylgis en Trump, víða
mun meira fylgis. Í smærri bæjum og
á dreifðari byggðum hafði Trump hins
vegar algjöra yfirburði. Eins og fleiri ríki á
Vesturlöndum virðast Bandaríkin vera að
klofna. Límið sem hélt saman borgunum
og landsbyggðinni er orðið morkið.
Gunnar Smári Egilsson
gunnarsmari@frettatiminn.is
ÞEGAR ALLT
ER BREYTT
Skógarhlíð 8 | 105 Rvk. | radgjof@krabb.is | krabb.is | 540 1900
Ráðgjafarþjónusta Krabbameinsfélagsins
Við erum til staðar þegar á þarf að halda. Markmið okkar er
að aðstoða fólk við að ná jafnvægi við breyttar aðstæður í
lífinu, veita stuðning og allar nauðsynlegar upplýsingar. Hjá
okkur fá þeir sem greinst hafa með krabbamein og aðstand-
endur ráðgjöf og fræðslu um einkenni, félagsleg réttindi
og þá þjónustu sem í boði er. Verið velkomin.
Hjá Ráðgjafarþjónustunni starfa hjúkrunarfræðingar, félags-
ráðgjafi og sálfræðingur. Auk þess eru starfandi 11 stuðnings-
hópar fyrir krabbameinssjúklinga og aðstandendur. Þjónustan
er öllum að kostnaðarlausu, fyrir utan einstaka námskeið.
Í boði eru meðal annars:
Ráðgjafarþjónusta Krabbameinsfélagsins
Opið alla virka daga frá kl. 9–16.
Gjaldfrjálsa númerið 800 4040
er opið frá kl. 13–15.
Fjölbreytt námskeið
Símaráðgjöf
Viðtöl
Hádegisfyrirlestrar
Sálfræðiþjónusta
Fræðslufundir
Djúpslökun
Hugleiðsla og jóga
Öndunaræfingar
Réttindaráðgjöf
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
hafa misst megnið af kvóta sínum
eru ekki svipur hjá sjón. Íbúum
fækkar þar jafnt hratt og í iðnborg-
um erlendis. Þessi þorp eru hins
vegar lítil og fámenn og hrörnun
þeirra hefur ekki haft eins afgerandi
áhrif á stjórnmálin hér og í Banda-
ríkjunum, Bretlandi, Frakklandi eða
Þýskalandi.
Átök milli byggða
Eftir sem áður þekkjum við ýmis
merki úr stjórnmálaumræðunni hér
sem minna á átökin milli hrörnandi
svæða iðnbyltingarinnar og vaxandi
borga sem þenjast út í upplýsinga-
byltingunni. 101 er hugtak á Íslandi
ekki ólíkt þeim sem lýsa eiga elítu
annarra landa, hópi fólks sem fer
sínu fram án tillits til hagsmuna eða
viðhorfa fólks á landsbyggðinni.
Þetta gengur hins vegar illa upp.
101 Reykjavík er kannski höfuðstað-
ur airbnb á Íslandi en þungamiðja
atvinnu- og efnahagslífs er varla
þar. Valdamesta fólk á Íslandi eru
kvótakóngar og -drottningar í póst-
númerum 600 og 900. Í 101 Reykja-
vík er ekki Wall Street Ísland eða
City of London. Það má vera að fólk
hafi ímyndað sér það um tíma fyrir
Hrun, en það reyndist blekking.
Eftir sem áður hverfist stjórn-
málaumræðan á Íslandi gjarnan um
101-Reykjavík og hvaða áhrif sjónar-
mið ættuð þaðan hafa á samfélagið.
Kannski er deilan um Reykjavíkur-
flugvöll ágætt dæmi um þetta. Eins
og annars staðar á Vesturlöndum
er erfitt að sameina fólk í dreifðari
byggðum um sameiginlega hags-
muni. Þeim er því fylgt gegn hags-
munum borganna eða viðhorfum
sem njóta fylgis þar.
Ólík viðhorf kjördæma
Ólík afstaða eftir byggðum og lands-
hlutum kom skýrt fram í síðustu
kosningum. Ef við deilum þingsæt-
um út eftir fylgi í hverju kjördæmi
fyrir sig hélt ríkisstjórn Sjálfstæðis-
flokks og Framsóknar velli í öllum
landsbyggðarkjördæmunum, naum-
lega þó í Norðaustri. En hún kolféll
í þéttbýlinu, illilegast í Reykjavík
norður þar sem fylgið hefði aðeins
gefið þessum flokkum 20 þingmenn.
Ef allir hugsuðu eins og Reykvík-
ingar hefði stjórnarandstaðan, VG,
Píratar, Björt framtíð og Samfylk-
ing, getað myndað meirihluta. Slík
stjórn hefði hins vegar aðeins feng-
ið 24 þingmenn ef allir kysu eins og
Sunnlendingar.
Flokkarnir koma mjög misjafn-
lega út í kjördæmunum. Framsókn
myndi aðeins ná inn 3 þingmönn-
um ef allir kysu eins og Reykvík-
ingar í norðri en 14 þingmönnum ef
allir kysu eins og fólk í norðvestri
eða -austri. Píratar fengju aðeins 6
þingmenn ef allir greiddu atkvæði
eins og fólkið á Norðausturlandi en
13 þingmenn ef allir hugsuðu eins og
Reykvíkingar norður.
Þótt Ísland sé ekki að klofna, svip-
að og merkja má í mörgum Evrópu-
löndum og í Bandaríkjunum, er aug-
ljóst að það reynir mjög á teygjuna í
samfélaginu.
Klofin Bandaríki
Eftir forsetakosningar í Bandaríkj-
unum er augljóst að ríkið er klofið.
Það er ekki aðeins svo að Hillary
Clinton hafi haft yfirburði í þétt-
býlustu svæðunum á austur- og
vesturströndinni heldur er afstaða
fólks klofin í hverju fylki fyrir sig.
Donald Trump fékk þannig fleiri
atkvæði í dreifðari byggðum New
York-fylkis eins og Hillary fékk mun
fleiri atkvæði í stærstu borgunum
í suðurríkjunum og miðríkjunum.
Klofningurinn er ekki eftir fylkjum,
heldur eftir samfélagsgerðinni.
Það skýrir ólíka afstöðu
Demókrata og Repúblikana í einka-