Fréttatíminn - 07.01.2017, Page 18

Guðni Tómasson
gudni@frettatiminn.is
Kerfin í samfélaginu, rétt eins og orðin, eru mannanna verk en á ný-liðnu ári var mikið talað um kerfisbreytingar.
Orðið er svo sem ekki nýtt af nál-
inni, kemur fyrst fyrir í íslenskum
dagblöðum á lýðveldisárinu 1944 í
tengslum við strætisvagnaferðir í
Reykjavík. Síðan þá hafa kerfin í ís-
lensku samfélagið vaxið og dafnað
og þeim fjölgað að sama skapi.
Kerfi eiga það til að festast í sessi
ef þau eru ekki þeim mun ónýtari
og þau byggja á mislangri hefð.
Notkun orðsins „kerfisbreytingar“
gefur til kynna að eitthvað sé að
í kerfunum okkar, þau séu hætt
að þjóna hagsmunum hins breiða
fjölda og farin að stjórna sér sjálf,
vera til sjálfs sín vegna.
Upp í hugann koma „kerfislægar
villur“ sem líklega voru vinsæll
frasi eitthvert árið og sem
blasa við augum þegar verst
lætur. Myglu, leka og sjúk-
linga frammi á göng-
um á Landspítalanum
hlýtur að vera hægt
að f lokka sem slíkar
villur hjá samfélagi
sem telur sig í hinu
orðinu alveg frábært
og á heimsmæli-
kvarða. Það gleymist
líka stundum að kerfin
eru til komin fyrir
fólkið en ekki fólk fyr-
ir kerfin. Menntakerfi,
heilbrigðiskerfi, landbún-
aðar- og sjávarútvegskerfi
hljóta að snúast um hags-
muni heildarinnar. Þeim
hlýtur að hafa verið ætlað
að bæta lífskjör, möguleika og af-
komu sem flestra. Að baki vonum
um kerfisbreytingar búa líka áhyggj-
ur af aukinni misskiptingu auðs í
samfélaginu og að þeir ríku fljóti
ekki bara ofan á kerfunum, kaupi
sig fram fyrir raðir þegar kemur að
þjónustu eða njóti einir ávaxtanna
sem framleiðslukerfin bera.
Kynsegin
Veröldin er flókin og verður sífellt
flóknari. Um það vitna ekki bara
flóknar kerfisbreytingar sem ákall
er gert um, heldur líka breytingar
á sjálfsmynd einstaklinganna sem
byggja samfélagið. Lýsingarorðið
kynsegin finnst ekki í orðabók en
festi sig engu að síður í málinu á
síðasta ári, þó orðið sé eilítið eldra.
Kynsegin vísar til þess hóps sem
skilgreinir sig ekki til karla eða
kvenna og er því utan hefðbund-
innar og kerfislægrar f lokkun-
ar kynjanna. Kynsegin fólk er því
kerfisbreyting holdi klædd. Hug-
myndir okkar um kynin eru að
víkka og breytast. Kynsegin fólk er
hópur sem rétt er að veita athygli
en kynsegindagur var haldinn í
annað sinn á árinu 2016, 20. apr-
íl. Athygli vakti líka að breytingar
á stefnumótasmáforritinu Tinder
sem gerðar voru á árinu gera nú
notendum það mögulegt að skrá
kyn sitt á 37 mismunandi máta,
fyrir utan hin hefðbundnu karl- og
kvenkyn. Ekkert er sem áður og
kerfin og kynin þurfa að taka mið
af nýjum veruleika.
Hrútskýringar
Hin kerfisbundnu kyn, karlar og
konur, höfðu
auðvitað
s í n s a m -
skipti á árinu
og nokkurra ára
gamalt orð, hrút-
skýringar, festi
sig í sessi til að
lýsa því hvernig
einhver útskýr-
ir eitthvað fyrir öðrum, oft-
ast karlmaður fyrir konu, á
lítillækkandi hátt. Hrúturinn sem
tekur að sér að skýra
heiminn er því eins
konar kynbund-
inn sjálfviti (bess-
erwisser) sem alltaf
veit allt best, þó
hann viti kannski
ekki neitt um það
sem um er rætt.
Það má til dæmis
fullyrða að mörg af deilu-
málunum sem þyrlast upp
á samfélagsmiðlum (mis-alvar-
legir stormar í vatnsglösum lands-
manna) mótist af slíkum sjálfvitum
og viti menn, tilfinningin ágerist að
karlkynið sé þar meira áberandi,
hrútarnir eiga sviðið. Þetta þarf að
breytast, hlustun á fjölbreytt sjón-
armið úr fjölbreyttum áttum þarf
að bæta.
Þarmaflóra
Hvort slík umræða á sam-
félagsmiðlum hafi oft áhrif
á innri líkamlega virkni
þeirra sem verða vitni af
henni skal ósagt látið, en
í það minnsta var orðið
þarmaf lóra nokkuð
áberandi á nýliðinu ári.
Orðið er hins vegar
ekki sérlega nýtt.
Þarmaflóra
t i l dæm-
is rædd í
íslenskum
dagblöðum
á tíunda ára-
tug síðustu ald-
ar þar sem meðal
annars er spurt: „Ertu
með tímasprengju í þörm-
unum?“
Orðið þarmaflóra og það hve
sprelllifandi það virðist vera í
vitundarlífi landsmanna ber því
vitni hvernig orðin geta lýst upp
myrkustu afkima mannlegrar
tilvistar. Hin stórmerka virkni
þarmanna með öllum sínum
milljónum baktería er heillandi,
svo heillandi að námskeið eru
haldin um þetta innra kerfi okkar
og hvernig við viljum leiða fram
kerfisbreytingar á því.
Rétt eins og uppgötvanir á
óravíddum geimsins eða dulmagni
hafdjúpanna stækka alheiminn fyr-
ir okkur er þarmaflóran svið sem
enginn má láta framhjá sér fara. Þar
sannast það margkveðna að góðar
hægðir eru gulls ígildi.
Aflandsfélag og Hú!
Tvö áberandi orð á síðasta ári má
segja að standi í eins konar nástöðu
eða jafnvel andstöðu hvort við
annað. Aflandsfélag er þannig orð
sérhagsmuna, eigingirni og sjálf-
hverfu á með-
an upphróp-
ið Hú! sem
þjóðin framdi
undir taktföstum
trommuslætti á
EM síðasta sum-
ar sýnir fram á
samtakamátt og
sameiningu sem
býr með þjóðinni þegar best
lætur.
„Aflandið“ er furðulegt land
sem auðvitað er ekki til sem slíkt.
Það er komið til af enska orðinu
offshore, en fyrirtækin sem þar
eru rekin eru heldur ekki til nema
sem skálkaskjól í djúpum skúffum.
Aflandsfélag er orð 21. aldar, af-
kvæmi nýfrjálshyggju og komið til
vegna glufanna sem sumir kunna
að nýta sér í skattalöggjöfinni sem
aðrir hafa hvorki ástæðu, þörf né
tækifæri til.
Leynilegt brask í aflandinu kveik-
i r s íða n hugrenningar
um út- laga, þá sem
hafa sagt sig úr lög-
um við samfélag
manna, velkj-
a s t u m
höfin og
geta að
ein-
Orðin móta
heiminn
Við gefum lífinu og heiminum í kringum
okkur merkingu með því að tala um það sem
fyrir augu ber. Ný orð þarf stundum til að lýsa
breyttum veruleika, til að varpa ljósi á ákveðna
strauma í samfélaginu. Fréttatíminn veltir sér
upp úr nokkrum orðum sem lýstu upp nýliðið
ár, 2016, og veltir fyrir sér hvað þau segja um
íslenskt samfélag.
18 | FRÉTTATÍMINN | Laugardagur 7. janúar 2017