Fréttablaðið - 16.02.2017, Blaðsíða 20

www.gilbert.is
FRISLAND CLASSIC
TÍMALAUS GÆÐI
VIÐ KYNNUM
Alþingi hefur komið saman á ný eftir jólaleyfi. Ég tel, að eitt fyrsta verk þingsins eigi að
vera það að leiðrétta kjör aldraðra
og öryrkja. Þau kjör, sem öldruðum
og öryrkjum bjóðast í dag eru ekki
boðleg. Þau voru úrelt um leið og þau
tóku gildi um síðustu áramót. Félag
eldri borgara i Reykjavík segir, að þessi
lægsti lífeyrir verði að hækka. Ég er að
sjálfsögðu að tala um kjör þeirra eldri
borgara og öryrkja, sem eingöngu
hafa lífeyri almannatrygginga.
Fyrri ríkisstjórn lét undan
Fyrrverandi ríkisstjórn ætlaði upphaf-
lega ekki að hækka lífeyri þessa hóps
um eina einustu krónu. Það átti að
hafa þennan lægsta lífeyri óbreyttan.
En vegna mikilla mótmæla eldri
borgara í ræðu og riti; fylgt eftir með
stórum mótmælafundi í Háskólabíói,
lét ríkisstjórnin undan síga og ákvað
örlitla hækkun á lífeyri. Hækkunin
var þessi: Hjá þeim, sem voru í hjóna-
bandi eða sambúð, var hækkunin 12
þúsund krónur á mánuði. Lífeyrir fór
í 197 þúsund kr. á mánuði eftir skatt.
Hjá einhleypum var hækkunin þessi:
20 þúsund kr. á mánuði. Lífeyrir fór
í 227 þúsund á mánuði eftir skatt.
Þessar upphæðir eru að sjálfsögðu
alltof lágar og engin leið að lifa af svo
litlum lífeyri. Það er í rauninni furðu-
legt, að fyrrverandi ríkisstjórn skyldi
telja þessar upphæðir ásættanlegar.
Þarf 400 þúsund á mánuði fyrir
skatt
Hvað þarf eldri borgari og öryrki
mikið sér til framfærslu? Hvað þarf
að hækka lífeyrinn mikið til þess að
hann sé sómasamlegur? Samkvæmt
neyslukönnun Hagstofu Íslands
(könnun á meðaltalsútgjöldum
heimila í landinu) er meðaltals-
neyslan 321 þúsund kr. á mánuði
hjá einhleypingum. Engir skattar eru
inni í þeirri tölu. Talan er því sam-
bærileg upphæð lífeyris aldraðra ein-
hleypinga eftir skatt. Fyrir skatt eru
það rúmlega 400 þúsund kr. Þetta
eru m.ö.o. þær upphæðir, sem ég tel
hæfilegar fyrir aldraða og öryrkja.
Engar ráðagerðir hjá ríkisstjórn-
inni um hækkanir
Ríkisstjórnin hefur lagt fram á
Alþingi tillögu til þingsályktunar
um ríkisfjármálaáætlun til næstu
5 ára. Í tengslum við framlagningu
áætlunarinnar hefur komið fram
hjá ríkisstjórninni, að ekki sé unnt að
auka útgjöld til innviða. Það þýðir,
að ekki er meiningin að verja neinu
nýju fjármagni til þess að bæta kjör
aldraðra og öryrkja og heldur ekki til
heilbrigðiskerfsins þó það heiti svo,
að sá málaflokkur eigi að hafa for-
gang. En slík yfirlýsing án fjármagns
er marklaus. Ríkisstjórnin boðar
algera kyrrstöðu. Er ekki eðlilegt, að
Íslendingar fái að njóta sambærilegr-
ar samneyslu, sama velferðarkerfis
og aðrar Norðurlandaþjóðir? Tals-
vert vantar á, að svo sé. Góðærið hér
á að gera það kleift að ná því marki.
Lífeyrir á að hækka í 400
þúsund fyrir skatt!
Björgvin
Guðmundsson
viðskipta-
fræðingur
Íslendingar hafa gengið í gegnum ýmsar breytingar í húsnæðis-málum. Hlutfall þeirra sem búa
í eigin húsnæði er hér á landi hærra
en víðast hvar. Lengi vel átti þetta
við um alla tekjuhópa þökk sé
verkamannabústaðakerfinu, sem
tryggði lágtekjufólki lánsfjármagn
á viðráðanlegum kjörum til hús-
næðiskaupa.
Agnúast út í félagslegar lausnir
Síðan kom kaupleigukerfið og um
tíma var föndrað við að hækka
lánshlutfall Íbúðalánasjóðs fyrir
kaupendur að fyrstu íbúð, aðgerð
sem hefur verið svert og snúið
út úr allt fram á þennan dag. Allt
voru þetta aðferðir til að auðvelda
tekjulitlu fólki og meðaltekju-
hópum að komast yfir húsnæði,
en allar aðferðirnar eiga það sam-
merkt að þær sættu harðvítugum
andróðri af hálfu þeirra sem ekki
máttu heyra minnst á mismunun á
markaði og fundu öllum tilraunum
til að draga úr harðýðgi hans allt
til foráttu.
Skilningsleysi bæjarstjórans?
Nú er markaðurinn aftur orðinn
mál málanna. Bæjarstjórinn í Kópa-
vogi beinir spurningum til lífeyris-
sjóða um hvort það sé rétt og yfir-
leitt réttlætanleg leið fyrir þá til að
ávaxta pund félaga lífeyrissjóðanna
að græða á sömu lífeyrisþegum í
formi leigutekna.
Þessi athugasemd bæjarstjórans
er fullkomlega réttmæt.
Viðbrögðin hafa hins vegar verið
í gamalkunnum tóni. Skilur bæjar-
stjórinn ekki eðli markaðarins, er
spurt með þjósti, veit hann ekki
að allt leitar í jafnvægi ef tekst að
tryggja nægilegt framboð á leigu-
húsnæði? Hefur maðurinn aldrei
heyrt um lögmál framboðs og eftir-
spurnar?
Auðvitað er lykilatriði að hús-
næði sé yfirleitt fyrir hendi, en það
er ekki sama hver sér fyrir fram-
boðinu á þessu húsnæði og á hvaða
forsendum það er gert.
Lífeyrissjóðir fjárfesta til að hafa
arð af fjárfestingu sinni. Það segja
þeir sjálfir að sé ófrávíkjanleg regla,
annað sé einfaldlega brot á réttind-
um sjóðsfélaga, eigenda sjóðanna.
Þetta höfum við heyrt oft – alltof
oft – sem réttlætingu fyrir hávaxta-
stefnu, að ógleymdri óbilgirninni í
kjölfar hrunsins.
Hverjir reyna að græða?
En reyna ekki allir að græða á fjár-
festingum sínum? Flestir, en ekki allir.
Leigufélögin sem nú ryðja sér til
rúms ætla að græða á leiguhúsnæði.
Það er hins vegar ekki markmiðið
með rekstri Félagsíbúða í Reykja-
vík. Og það hefur ekki verið mark-
mið annarra félagslegra íbúðakerfa
á vegum sveitarfélaganna.
Sama á við um íbúðir á vegum
Öryrkjabandalagsins, samtaka
námsmanna og félagslega þenkj-
andi samtaka. Þessi rekstur er að
eðli til frábrugðinn því að bjóða
fram leiguhúsnæði í ábataskyni.
Nú eru gróðaöflin eina ferðina
enn að búa í haginn til þess að
hagnast á þeim frumþörfum sem
við öll höfum, það er að leita lækn-
ingar við kvillum og sjúkdómum
sem hrjá okkur og síðan að komast
í öruggt húsaskjól. Að mínu mati á
hvorugt þessa að verða nokkrum
aðila gróðalind – ekki heldur lífeyr-
issjóðum. Hvort tveggja á að vera
félagslegt úrlausnarefni.
Segja eitt en gera annað
Vonandi er óþarfi að taka fram að
hér er verið að tala um hið almenna
fyrirkomulag og þá hvernig opin-
berir aðilar og hálfopinberir, eins
og lífeyrissjóðir sem byggja tilveru
sína á lögþvingun, eigi að koma að
þessum málum.
Við vissar aðstæður í lífinu getur
verið ákjósanlegt og eftirsóknarvert
að leigja, á meðan fólk er í námi, er í
hreyfanlegri vinnu og svo framvegis.
Síðan eru þau vissulega til, sem líður
betur í leiguhúsnæði, þá á það að
geta verið þeirra val.
En það eru öll hin sem hafa ekkert
val, sem forræðishyggjan vill beina
í leiguhúsnæði. Fæstir sem vísa veg-
inn búa sjálfir í leiguhúsnæði vel að
merkja, heldur hafa fest kaup á eigin
íbúð eða húsi.
Félagslegt húsnæði eða eigið?
Það segir sig sjálft að ef ekki er um
að ræða félagslegt leiguhúsnæði sem
stendur utan gróðamarkaðar, nokkuð
sem ég er eindregið fylgjandi og lít
engan veginn á sem neyðarbrauð
heldur fýsilegan valkost, þá er það
nú svo að eiginhúsnæði er að jafnaði
ódýrasti kosturinn. Einfaldlega vegna
þess að þá lenda þeir fjármunir sem
ella hefðu orðið að hagnaði leigu-
fyrirtækisins, hjá þeim sem býr í hús-
næðinu og hefur eignarhaldið á sinni
hendi.
Sú staðreynd sem alltof oft virðist
gleymast í þessari umræðu er að hús-
næði er alltaf í eigu einhvers, bæjar-
félags, félagslegs leigusala, leigusala
sem tekur sér arð og stundar útleigu
húsnæðis til ábatasköpunar eða þá
íbúans sjálfs.
Formin eru mismunandi, en það
er alltaf eigandi. Gleymum því ekki!
Það er alltaf eigandi
Ögmundur
Jónasson
fv. alþingis-
maður
Sagan hefur svartan húmor, stundum kolsvartan. Hún end-urtekur sig ef menn fást ekki til
að læra af henni. Hér eru að gefnu
tilefni fáeinar orðréttar tilvitnanir í
eigin skrif um bankamál frá árunum
1987-2016.
• „Skipulagsvandi bankakerfisins
er óleystur enn.“ (Morgunblaðið,
14/8/1987).
• „ … er það auðvitað afar brýnt, að
þannig verði staðið að einkavæð-
ingunni, þegar þar að kemur, að
hún verði á engan hátt til þess að
rýra traust bankanna innan lands
eða út á við.“ (Fjármálatíðindi,
1993).
• „Einkavæðingu Landsbankans er
bersýnilega ekki lokið.“ (Frétta-
blaðið, 20/2/2003).
Sérpússuð silfurföt
• „Eitt er næsta víst um stjórnmála-
menn og flokka, sem hafa látið
sig hafa það að afhenda fáum
útvöldum verðmætar sameignar-
auðlindir á sérpússuðu silfurfati í
stað þess að setja upp sanngjarnt
verð, og það er þetta: þeim er
þá varla heldur treystandi til að
koma ríkisfyrirtækjum í verð.
Úr því að þeir afhentu völdum
útvegsmönnum fiskikvótann án
endurgjalds (og harðneita enn
sem fyrr að opna flokksbækurnar
aftur í tímann), hví skyldu þeir þá
ekki hafa sama háttinn á einka-
væðingu ríkisfyrirtækja? … Í þeim
löndum, þar sem fyrirtæki hafa
verið færð úr ríkiseigu í einkaeign
undanfarin ár, hafa víða verið
sett sérstök lög til að tryggja, að
einkavæðingin nái tilgangi sínum
og rétt verð fáist fyrir eignirnar,
og einnig til að girða fyrir mistök
eða bæta fyrir þau í tæka tíð.
Í slíkri löggjöf eru því gjarnan
endurskoðunarákvæði til taks,
komi t.d. á daginn, að almanna-
hagur hafi verið borinn fyrir
borð. Hér hafa engin slík ákvæði
verið leidd í lög.“ (Fréttablaðið, 2.
júní 2005.)
• „Einkavæðing bankanna var
klæðskerasaumuð handa einka-
vinum valdsins svo sem ráða má
t.d. af lögum frá 2002 um fjár-
málafyrirtæki, en þar stendur í
52. grein: „Stjórnarmenn og fram-
kvæmdastjóri skulu vera lögráða
og hafa óflekkað mannorð og
mega ekki á síðustu fimm árum
hafa verið úrskurðaðir gjald-
þrota. Þeir mega ekki í tengslum
við atvinnurekstur hafa hlotið
dóm á síðustu 10 árum fyrir
refsiverðan verknað samkvæmt
almennum hegningarlögum, ...“
Höfundur þessa lagatexta mætti
gjarnan gefa sig fram. … Rökin
fyrir því, að ríkið eigi helzt ekki
að standa í bankarekstri, ekki
frekar en öðrum rekstri, sem
heilbrigt einkaframtak ræður
við, standa enn óhögguð. Gildir
þá einu, að ríkisbankarekstur
tíðkast sums staðar erlendis,
t.d. í Þýzkalandi, og ríkið hefur
víða þurft að koma bönkum til
bjargar, m.a.s. í Bandaríkjunum.
Spillt einkavæðing er ekki áfellis-
dómur yfir einkavæðingu, heldur
yfir spillingu.“ (DV, 11/11/ 2011)
• „Frumvarp Eyglóar Harðardóttur
alþingismanns um, að birtar
verði upplýsingar um, hverjir
hafa fengið afskrifaðar skuldir
yfir 100 mkr. í bönkunum, náði
ekki fram að ganga á Alþingi.
Fram kemur í skýrslu Rann-
sóknarnefndar Alþingis (2. bindi,
bls. 200-201), að tíu alþingis-
menn skulduðu bönkunum hver
um sig 100 mkr. eða meira, þegar
bankarnir hrundu, sumir miklu
meira. Meðalskuld þessara tíu
þingmanna við bankana var 900
mkr. Enn hefur ekki verið upp-
lýst, hversu farið var með þessar
skuldir alþingismannanna tíu.
Hver getur tekið mark á slíkum
þingmönnum í umræðum um
bankamál? … Þessar upplýsingar
skipta máli vegna þess, að bank-
arnir hafa látið bera varnarlausa
viðskiptavini út af heimilum
sínum í stórum stíl ... Banka-
leynd á rétt á sér að vissu marki,
en henni má ekki misbeita til
að mismuna viðskiptavinum
bankanna. Í bönkum eins og
annars staðar eiga allir að sitja
við sama borð.“ (DV, 15/3/2013).
• „Án heilbrigðrar erlendrar og
innlendrar samkeppni jafn-
gildir bankarekstur leyfi til að
prenta peninga með því að rýja
varnarlausa viðskiptavini inn að
skinni.“ (Fréttablaðið, 5/2/2015).
Skraddarasaumur handa
einkavinum
• „Einkavæðing bankanna 1998-
2003 mistókst svo hrapallega að
Ísland varð að viðundri þegar
bankarnir hrundu allir sem
einn 2008. Lagaskilyrði sem
eigendur banka þurfa að uppfylla
voru skraddarasaumuð handa
einkavinum. Í ljósi reynslunnar
er ærin ástæða til að vera nú á
varðbergi gagnvart áformum
ríkisstjórnarinnar um eignar-
hald bankanna, ríkisstjórnar sem
vílar ekki fyrir sér að afhenda
örfáum útvegsmönnum tugmillj-
arða virði í makrílkvóta, meðan
heilbrigðiskerfið getur ekki sinnt
frumskyldum vegna fjárskorts.“
(Fréttablaðið, 7/5/2015).
• „ … 7. nóvember 2012, samþykkti
Alþingi að skipa þriggja manna
rannsóknarnefnd til að rannsaka
einkavæðingu bankanna 1998-
2003 … Þingsályktunartillagan
var samþykkt samhljóða með
24 atkvæðum, en 11 þingmenn
sátu hjá og 28 voru fjarstaddir …
Meðal þeirra 24 þingmanna sem
stóðu að samþykkt tillögunnar
var Pétur H. Blöndal sem nú
er látinn, en enginn annar
sjálfstæðismaður og enginn
framsóknarmaður studdi sam-
þykktina. … Með einni heiðvirðri
undantekningu höfðu þingmenn
Sjálfstæðisflokksins og Fram-
sóknar engan áhuga á að rann-
saka einkavæðingu bankanna
… Arionbanki og Landsbankinn
sæta nú harðri gagnrýni fyrir að
selja eigur úr safni sínu völdum
aðilum á „hóflegu verði“ eins og
ekkert hafi í skorizt. Ríkisstjórn
Sjálfstæðisflokks og Framsóknar-
flokks býst nú til að einkavæða
banka á nýjan leik án þess að
hafa gert upp við árin 1998-2003.
Þeir sem neita að læra af sögunni
eru dæmdir til að endurtaka
hana.“ (Fréttablaðið, 28/1/2016).
Fastir liðir eins og venjulega
Þorvaldur
Gylfason
prófessor
Í dag
1 6 . f e b r ú a r 2 0 1 7 f I M M T U d a g U r20 s k o ð U n ∙ f r É T T a b L a ð I ð
1
6
-0
2
-2
0
1
7

0
5
:3
3
F
B
0
7
2
s
_
P
0
5
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
2
0
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
C
3
F
-0
3
1
C
1
C
3
F
-0
1
E
0
1
C
3
F
-0
0
A
4
1
C
3
E
-F
F
6
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
B

F
B
0
7
2
s
_
1
5
_
2
_
2
0
1
7
C
M
Y
K