Fréttablaðið - 16.02.2017, Blaðsíða 22

Að fá að drekka sig í hel
Fyrir Alþingi liggur nú frum-varp um sölu áfengis í mjólkur-búðum sem vonir standa til
að loks verði að lögum í landinu.
Þessu fagna allir frjálshuga menn og
telja mikil þjóðþrif. Gildir þá einu
þótt öll skynsamleg rök hnígi gegn
slíku fyrirkomulagi og landlæknir
biðji guðina að forða þingheimi frá
þessu ráði. Réttlætismál og sjálf-
sögð mannréttindi er að geta keypt
sér („verzlað“) hvítvín með humr-
inum án milligöngu ríkisvaldsins.
Að meina mönnum frjáls viðskipti
með áfengi, jafnvel þótt ístöðulítið
fólk kunni illa með það að fara, má
heita að stappi nærri því ofbeldi að
skylda menn, sem ekki bera til þess
sérstaka löngun, að greiða skatt af
tekjum sínum. Eða þeim yfirgangi
kommúnista að beita neyslusköttum
til að draga úr sykuráti barna.
Hlýtur þá að liggja næst fyrir
að ráðast gegn þeirri blindu for-
ræðishyggju að takmarka áfengis-
kaup við aldur neytenda, þvert á
eftirspurn og kröfur markaðarins.
Heimurinn er jú fullur af peningum
og allskonar og fásinna að láta það
dragast að drekka þau vín sem hægt
er að drekka strax. Eins og skáldið
sagði sem minntist skóladaganna
með hryggð yfir því að „sumir
sóuðu æsku sinni í nám á meðan
aðrir vörðu henni í vín“. Í þessum
skóla sem sum okkar villtust í síðar
minnir mig að hafi staðið á fornum
bókum að ljúft væri og dýrðlegt að
deyja fyrir föðurlandið. Reynsla
vestrænna þjóða af því að einka-
væða áfengissölu er á eina leið:
áfengisneysla eykst með tilheyrandi
aukningu á áfengistengdu heilsu-
tjóni og samfélagsböli. En skítt veri
með það. Við skulum vera frjálsir
menn í frjálsu landi. Og frjálsir þess
að drekka okkur í hel. Það er dýrð-
legt og dásamlegt:
Þær endalyktir öllum kunnar
ég einna dýrðlegastar tel
undir fána frjálshyggjunnar
að fá að drekka sig í hel.
Ögmundur
Bjarnason
geðlæknir
Það er von að margir spyrji af hverju menn eins og ég vilji endilega troða raforku inn
í síðasta vígi jarðefnaeldsneytis,
þ.e.a.s. samgöngur. Er ekki nóg að
raforka keyri allt annað í okkar dag-
lega lífi, allt frá farsímum til frysti-
skápa?
Tærustu rökin fyrir því að auka
hlut raforku í samgöngum eru
orkuýtni. Flestir hugsa um olíu í
lítrum eða tunnum og raforku í
wöttum eða kWst. Líkt og rafmagn
er olía bara orka og í einum bensín-
lítra eru um 10 kWst. Köllum þetta
bara orkueiningar til einföldunar.
Eyðslunettur bensínbíll sem eyðir
6 l/100km er þá að nota um 60
orkueiningar fyrir hverja 100 km
sem eknir eru. Rafbíll af svipaðri
stærð þarf hins vegar ekki nema 20
orkueiningar fyrir sömu 100 km eða
einungis um þriðjung af þeirri orku
sem bensínbíllinn þarfnast. Rafbílar
skila sem sagt sömu þjónustu með
minna magni af orku. Ef við líkjum
þessu við að búa til grjónagraut þá
þyrfti þrjá mjólkurlítra til að útbúa
einn pott af „bensín“-graut en bara
einn lítra af mjólk til að útbúa sama
magn af „raf“-grautnum.
Í þessu felst rekstrarhagkvæmni
rafbíla því að í grunninn er verð
á olíu og rafmagni svipað. Það er
reyndar djarft að bera orkuverð
raforku og olíu saman enda ótelj-
andi breytur sem spila inn í. Ef við
skoðum samt meðalbensínverð í
gegnum árin án virðisaukaskatts og
veggjalda og raforkuverð án virðis-
auka þá liggur verð á orkueiningu
(kWst) í kringum 10 kr. bæði fyrir
olíu og rafmagn.
Það er sem sagt ekki lágt verð á
raforku sem gerir rafbílinn eftir-
sóknarverðan heldur sú staðreynd
að þú þarft þrefalt meira af olíu-
kWst til að komast sömu vegalengd
og rafbíllinn kemst á raf- kWst. Þetta
þýðir líka að þó að veggjöldin væru
tekin af bensíni þá væri samt hag-
stæðara að keyra rafbílinn. Margir
halda að rekstur rafbíls sé ódýrari
bara vegna þess að þeir borgi, enn
sem komið er, engin veggjöld. Ef
veggjöld væru lögð jafnt á ofan-
greinda bíla þá myndi 100 km
akstur í dag kosta rafbílinn um 700
kr. en bensínbílinn rúmar 1.200 kr.
Óháð rafbílum er fjármögnun vega-
kerfis í gegnum olíu frekar bjöguð í
grunninn. Sjálfur skipti ég á sínum
tíma bensínfólksbíl yfir í dísiljepp-
ling sem eyddi helmingi færri lítrum
og helmingaði í leiðinni mitt fram-
lag til vegagerðar án þess að draga
nokkuð úr akstri. Hvaða skynsemi
er í þeirri gjaldtöku?
Rafbílar eru því miður enn sem
komið er nokkuð dýrari í innkaup-
um en bensínbílar og þess vegna
eru mikilvægar ívilnanir í gangi til
að tryggja að einhverjir kaupi slíka
gripi yfirleitt. Rafbílar hafa samt
sem áður lækkað mjög í verði og eru
líklegir til að verða hagstæður kost-
ur án stuðnings innan 10 ára. Það er
hins vegar alveg skýrt að ef enginn
kaupir þá í dag, þá munu þeir aldr-
ei lækka í verði. Það er alveg þess
virði að styðja við rafbílavæðingu
með ívilnunum því þannig fáum við
ekki bara hagkvæmari samgöngur
í framtíðinni heldur einnig alls
konar aukabónusa eins og minni
koltvísýring, minni mengun, minni
hávaða, minni gjaldeyriseyðslu
og meira orkuöryggi. Höldum því
ótrauð áfram í rafvæðingu sam-
gangna, annað væri alger orkusóun.
Af hverju rafmagn
í samgöngur?
Hömlur á sölu lausasölu-lyfja eru umtalsvert meiri á Íslandi en annars staðar á
Norðurlöndum og í flestum lönd-
um Norður-Evrópu, og er löngu
tímabært að lagalegt umhverfi
fyrir lausasölulyf hér á landi verði
lagað að þeim viðmiðum sem gilda
í nágrannalöndum okkar.
Lausasölulyf eru m.a. væg verkja-
lyf, nikótínlyf, ofnæmislyf og maga-
lyf, sem heimilt er að kaupa án
lyfseðils. Samkvæmt skýrslu frá
2015, sem Gylfi Ólafsson heilsu-
hagfræðingur gerði fyrir vinnuhóp
um lausasölulyf innan Samtaka
verslunar og þjónustu (SVÞ), myndu
beinustu áhrifin af breyttu sölufyrir-
komulagi lausasölulyfja verða bætt
aðgengi neytenda að umræddum
lyfjum. Það helgast m.a. af því að
sölustaðir yrðu fleiri, opnunar-
tímar lengri og óbeinn kostnaður
neytenda þannig lægri. Lítil þorp
úti á landi og ferðamannastaðir, þar
sem ekki eru apótek, hefðu mikinn
hag af breytingunni því hægt væri
að bjóða upp á takmarkað úrval
lyfja til sölu á þessum stöðum, öfugt
við það sem nú er. Jafnframt myndi
aðgengi að lausasölulyfjum batna
töluvert um helgar og á kvöldin,
bæði á höfuðborgarsvæðinu og
landsbyggðinni, ef umræddar
breytingar næðu fram að ganga. Þá
sýnir reynslan á Norðurlöndunum
að misnotkun og eitranir vegna
lausasölulyfja hafa ekki aukist sam-
fara auknu aðgengi almennings að
þessum lyfjum.
Auðvelda þarf samanburð
Í dag má einungis selja lausasölulyf
hérlendis í apótekum og verða þau
að vera geymd bak við afgreiðslu-
borðið, ef undan eru skildar smæstu
einingar nikótínlyfja. Í nágranna-
löndum okkar er hins vegar heimilt
að selja umtalsverðan fjölda lausa-
sölulyfja í almennum verslunum
og söluturnum, og þau má hafa til
sýnis fyrir framan búðarborð apó-
teka. Lausasölulyf hafa verið í slíku
sjálfvali í áratugi í apótekum í Sví-
þjóð, Noregi og Finnlandi og nýlega
bættist Danmörk í hópinn. Þar geta
viðskiptavinir borið saman þau
lyf sem eru í boði, s.s. verð, styrk-
leika- og pakkningastærðir, virkni
og fleira.
Neytendur á Íslandi geta ekki gert
þennan samanburð á lausasölulyfj-
um í apótekum hérlendis – og ekki
er útlit fyrir að breytingar verði þar
á í nánustu framtíð, nema nýkjörið
Alþingi og sú ríkisstjórn sem nú er
komin til valda taki sig til og breyti
núgildandi lyfjalögum, sem og þeirri
stefnu sem síðasta ríkisstjórn var
búin að marka í þessum efnum, og
birtist í frumvarpi að nýjum lyfja-
lögum sem lagt var fram á síðasta
þingi.
Alger viðsnúningur
Ánægjulegt var að sjá að í drögum að
nýjum lyfjalögum, sem kynnt voru
hagsmunaaðilum í janúar 2016, var
gert ráð fyrir að Lyfjastofnun gæti
veitt heimild til sölu lausasölulyfja
í almennum verslunum á grund-
velli takmarkaðs lyfsöluleyfis. Það
reyndist þó skammgóður vermir,
því við frekari vinnu við frumvarp-
ið í heilbrigðisráðuneytinu virðist
hafa orðið alger viðsnúningur frá
þeirri leið sem mörkuð hafði verið
til aukinnar samkeppni á lyfja-
markaði í upphaflegum drögum
að frumvarpinu – þrátt fyrir að í 1.
gr. þess sé skilmerkilega tekið fram
að markmið laganna sé að „tryggja
landsmönnum nægjanlegt framboð
af nauðsynlegum lyfjum með sem
hagkvæmastri dreifingu þeirra á
grundvelli eðlilegrar samkeppni og í
samræmi við þær reglur sem gilda á
Evrópska efnahagssvæðinu“. Í loka-
útgáfu frumvarps til lyfjalaga, sem
lagt var fyrir Alþingi vorið 2016, er
sala á lausasölulyfjum í almennum
verslunum landsins áfram bundin
við minnstu pakkningar nikótín-
lyfja og flúorlyfja, en tekið fram að
heimilt sé að veita undanþágu frá
þessu ákvæði, þó einungis á þeim
stöðum þar sem ekki er lyfjabúð
eða lyfjaútibú.
Fagleg rök skortir
Umrætt orðalag er nær óbreytt frá
núverandi ákvæði í lyfjalögum og á
sér hvorki vísindaleg né fagleg rök,
að mati okkar sem eigum aðild að
vinnuhópi um málefni lausasölu-
lyfja innan SVÞ. Lýstum við yfir
miklum vonbrigðum með þessa
niðurstöðu í umsögn okkar um
frumvarpið sl. sumar, ekki síst þar
sem engin efnisleg rök voru heldur
sett þar fram fyrir því að viðhalda
öðru fyrirkomulagi á sölu lausa-
sölulyfja hérlendis, en gildir í þeim
nágrannalöndum okkar sem við
viljum almennt bera okkur saman
við í flestum málum.
Það skal einnig áréttað að lausa-
söluhópur SVÞ var langt frá því eini
umsagnaraðili um umrætt frum-
varp að lyfjalögum, sem styður að
sala á lausasölulyfjum verði leyfð
í almennum verslunum og sjálfval
verði leyft í apótekum hérlendis.
Þar á meðal eru Alþýðusamband
Íslands, Samkeppniseftirlitið, Við-
skiptaráð og stjórn Samtaka versl-
unar og þjónustu.
Við hvetjum því nýjan heil-
brigðisráðherra til að gera bragar-
bót í þessum efnum, áður en frum-
varp til lyfjalaga verður lagt fyrir
nýtt Alþingi, með því að taka að
nýju inn í frumvarpið þau ákvæði
sem tekin voru úr því. Þannig má
tryggja sambærilegt frjálsræði í
lyfjasölu á Íslandi og ríkir á hinum
Norðurlöndunum, til hagsbóta
fyrir neytendur og allan almenn-
ing.
Ráðherra tryggi sama frjálsræði í
lyfjasölu og er á Norðurlöndum
Brynjúlfur
Guðmundsson
forsvarsmaður
hóps um málefni
lausasölulyfja
innan Samtaka
verslunar og
þjónustu
Það er alveg þess virði að
styðja við rafbílavæðingu
með ívilnunum því þann-
ig fáum við ekki bara hag-
kvæmari samgöngur í
framtíðinni heldur einnig
alls konar aukabónusa eins
og minni koltvísýring, minni
mengun, minni hávaða,
minni gjaldeyriseyðslu og
meira orkuöryggi.
Sigurður Ingi
Friðleifsson
framkvæmda-
stjóri Orkuseturs
Að hryggjast og gleðjast
hér um fáa daga,
að heilsast og kveðjast,
það er lífsins saga.
– Páll J. Árdal
Dauðinn er í senn framandi en samt svo nálægur. Það ætti að vera eðlilegt að ræða um
dauðann. Ýmislegt hefur verið gert
undanfarin misseri til þess að setja
dauðann á dagskrá í umræðunni.
Dæmi um þetta eru t.d. fróðlegir
útvarpsþættir Ævars Kjartanssonar
og K. Huldu Guðmundsdóttur í
fyrra á Rás 1, opinskáar færslur (á
samfélagsmiðlum) og loks bókin
Ástin, drekinn og dauðinn eftir
Vilborgu Davíðsdóttur. Einnig má
nefna svokallað dauðakaffi þar sem
fólk hittist á kaffihúsi yfir opnum
og frjálsum umræðum. Þá hefur
Facebook-hópur verið stofnaður til
þess að halda utan um áhugasama.
Málefnið er undirritaðri hug-
leikið eftir meira en tveggja áratuga
prestsþjónustu og verandi nú í starfi
hjá Útfararstofu Kirkjugarðanna.
Á undanförnum vikum hefur
okkar litla samfélag verið upptekið
af dauðanum. Ekki síst af ótíma-
bærum og óásættanlegum dauða
ungs fólks. Ungt fólk í neyslu, hvarf
ungrar konu sem var rænd lífinu á
hræðilegan hátt og slys sem ekki
gerðu boð á undan sér. Við erum
sorgmædd og slegin. Flestir eru
sammála um að á slíkum stundum
sýnum við okkar bestu hliðar sem
þjóð. Við látum okkur annt hvert
um annað.
Dauðann ber að með ýmsum
hætti og við þurfum að vanda okkur
þegar hann er til umræðu. Það þýðir
þó ekki að við eigum að forðast
umræðuna, heldur þvert á móti.
Það er áhugavert og gefandi
að taka þátt í þróun útfararþjón-
ustu. Þar, eins og víða, er gott að
leita fanga hjá nágrannaþjóðum
okkar annars staðar á Norðurlönd-
unum.
Sú nýbreytni er að ryðja sér til
rúms að bjóða fólki upp á þann
möguleika að fylla út bækling sem
hefur yfirskriftina „hinsti vilji“.
Einhverjum kann að finnast þetta
framandi og jafnvel óþægilegt. En
flestum þykir gott að hafa einhverja
hugmynd um óskir látinna ástvina,
hvernig þau hefðu séð fyrir sér
kveðjustundina. Grundvallar atriði
eins og það hvort óskað er eftir bál-
för eða hefðbundinni kistugröf er
ákvörðun sem mörgum reynist erfið
og því er gagnlegt að sú umræða
hafi átt sér stað fyrir andlátið. Það
er heldur ekki lengur sjálfgefið hvar
fólk kýs að hvíla en mörg dæmi eru
um að látnir séu fluttir á milli lands-
hluta og jafnvel landa til hinsta
hvílustaðar.
Vaxandi krafa um fagmennsku
Í hraða nútímans er vaxandi krafa
um fagmennsku og aukna þjónustu
og þar er útfararþjónusta sannar-
lega ekki undanskilin. Leitast er við
að svara þeim kröfum ekki síst með
því að leggja áherslu á þær hliðar
þjónustunnar sem snúa að tilfinn-
ingum og nærgætni. Þjónustan er
viðkvæm og mikilvæg.
Þau sem hafa valið að helga líf sitt
þjónustu við fólk sem er að kveðja
sína nánustu gera það undantekn-
ingalítið af alúð og natni. Um það
vitna mörg þeirra sem þegið hafa
þjónustuna.
Við hljótum að gera auknar
kröfur um fagmennsku á þessum
viðkvæmu stundum þar sem kallað
er eftir kunnáttu á sviði sálgæslu og
umhyggju, samhliða lögfræði og
fjármálalæsi. Liður í því er að opna
umræðuna um dauðann.
Mikil þróun á sér stað í þjónust-
unni í löndunum sem við gjarnan
berum okkur saman við. Í Sví-
þjóð er að fara af stað 40 vikna
nám á háskólastigi fyrir þau sem
starfa við útfararþjónustu. Um er
að ræða þverfaglegt nám þar sem
nemandinn á að auka færni í sam-
skiptum, m.a. að hitta fólk í sorg og
kreppu. Í náminu er lögð áhersla á
fagmennsku og virðingu. Einnig er
farið yfir lögfræðilega þætti sem
snúa að útförum, stjórnun, rekstri
og þjónustu. Frá árinu 2020 verður
krafa gerð um slíka menntun til
þess að mega opna útfararþjón-
ustu.
Hér á landi er margt vel gert en þó
er þörf á samræmdum og skýrum
reglum. Með það að leiðarljósi að
auka fagmennsku, kröfur, eftirlit og
eftirfylgni í viðkvæmri þjónustu.
Ég hvet til umræðunnar.
Tölum um dauðann
Sigrún
Óskarsdóttir
guðfræðingur
1 6 . f e b r ú a r 2 0 1 7 f I M M T U D a G U r22 s k o ð U n ∙ f r É T T a b L a ð I ð
1
6
-0
2
-2
0
1
7

0
5
:3
3
F
B
0
7
2
s
_
P
0
5
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
3
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
2
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
3
5
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
C
3
F
-1
6
D
C
1
C
3
F
-1
5
A
0
1
C
3
F
-1
4
6
4
1
C
3
F
-1
3
2
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
B

F
B
0
7
2
s
_
1
5
_
2
_
2
0
1
7
C
M
Y
K