Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2000, Síða 54

ekki í matarhlé í vinnunni, á rúmlega þriðjungi deilda höfðu
verið sett upp aukarúm vikuna áður en þátttakendur svör-
uðu spurningalistanum og í 12% tilvika á hverjum degi
vikunnar. Þátttakendur töldu innlögnum hafa fjölgað, legu-
tíma hafa styst, að undirmannað væri á þeirra vinnustað
og nokkuð vantaði á að stöðugildi hjúkrunarfræðinga væru
fullsetin. Það er líka athyglisvert að hjúkrunarfræðingar
hætta frekar í starfi á deildum þar sem álag er mikið, þar
sem þeir verða oft fyrir ónæði í frítíma, komast ekki á
réttum tíma úr vinnunni og komast ekki í matarhlé í vinn-
unni. Þetta bendir til þess að hjúkrunarfræðingar sæki
meira í störf sem eru minna krefjandi, með reglubundnum
vinnutíma eins og heilsugæslustörf og störf sem ekki eru
bundin við þrískiptar vaktir.
Rúm 70% þátttakendanna vinna 80-100% starf. í
vinnumarkaðskönnun Hagstofu Islands' fyrir árið 1999
kemur fram að 72,1% kvenna, sem starfa í fullu starfi,
vinna 35 til 45 stundir á viku, 15,3% 46 - 50 stundir og
12,6% 51 stund eða meira. Samtals 27,9% sem vinna 46
stundir eða meira. Ekki kemur fram hversu stór hluti
kvenna vinnur 35 - 39 stundir á viku í fullu starfi en Ijóst er
að allir hjúkrunarfræðingar í fullu starfi vinna 40 stundir á
viku. Þegar fjöldi hjúkrunarfræðinga, sem vann 35 stundir
eða fleiri á viku, er borinn saman við ofangreindar tölur
Hagstofunnar kemur í Ijós að svo virðist sem stærri hluti
hjúkrunarfræðinga vinni fleiri stundir en aðrar konur. En
36,9% þátttakenda í könnuninni sagðist hafa unnir 46
stundir eða fleiri á viku síðustu þrjá mánuði áður en
könnunin fór fram. Þetta styrkir enn fremur að hjúkrunar-
fræðingar búa við mikið vinnuálag. Þess ber og að geta að
eðli starfa stórs hóps hjúkrunarfræðinga, þeirra sem vinna
vaktavinnu, er þannig háttað að erfitt er að fá að fara úr
vinnu á vinnutíma. Þannig er Ijóst að hjúkrunarfræðingar í
vaktavinnu sinna störfum sem tengjast heimilishaldi og
rekstri fjölskyldunnar þegar þeir eru í vaktafríi. Heimsóknir
til lækna, tannlækna, fjármálafyrirtækja, í skóla er allt
skipulagt út frá vöktum. Að auki er ómældur tími sem
þessi hópur þarf til að koma sér í vinnufatnað og á
vinnustað (deild), en sá tími getur verið allt uppí 2 1/2
stundir á viku hjá hjúkrunarfræðingum í fullu starfi.
Niðurstöður benda til að hjúkrunarstarfið sé ekki fjöl-
skylduvænt. Fimmtungur þátttakenda fékk ekki sumarleyfi
á sínum óskatíma, helmingur er stundum eða oft kallaður
út til vinnu á frídögum, um 15% verður fyrir fyrirvaralausum
breytingum á vöktum og 60% þátttakenda komast
stundum eða oft ekki úr vinnunni á réttum tíma vegna
álags. Það kemur einnig fram að 86,7% hjúkrunarfræð-
inga, sem vinna vaktavinnu, segja hana hafa töluverð eða
mikil áhrif á fjölskyldulífið. í skýrslu Félags íslenskra hjúkr-
unarfræðinga um manneklu í hjúkrun frá því í mars 19992
kemur fram að frá því að rekstur leikskóla sjúkrahúsanna
var lagður niður koma hjúkrunarfræðingar með ung börn
síður, seinna og í minna starfshlutfall en áður til starfa
294
vegna erfiðleika við barnapössun. í áliti nefndar á vegum
heilbrigðis- og tryggingarmálaráðuneytisins3 á heilsufari
kvenna kemur fram að ein af tillögum nefndarinnar er að
samfélagið njóti starfskrafta kvenna. Til að svo verði þurfi
samfélagið að taka þátt í að axla ábyrgð á störfum þeirra
innan fjölskyldunnar. Niðurstöður þessarar könnunar á
vinnuálagi hjúkrunarfræðinga sýna að margir þeirra þátta,
sem móta starf og vinnuaðstæður hjúkrunarfræðinga,
vinna á móti því að starf hjúkrunarfræðinga sé fjölskyldu-
vænt. Það er Ijóst að mikilvægt er að stofnanir móti sér
fjölskylduvæna starfsmannastefnu og búi þannig í haginn
fyrir hjúkrunarfræðinga með fjölskyldur að þeim sé unnt að
sinna starfi sínu.
Jafnframt benda niðurstöður til þess að þörf sé á að
greina störf hjúkrunarfræðinga nákvæmlega og finna hvort
verið sé að nota starfskrafta þeirra til starfa sem ekki
krefjast hjúkrunarmennturnar. í framhaldi af því er mikil-
vægt að tilfærsla verði á störfum til annars starfsfólks svo
sem lyfjatækna, ritara og annarra þeirra sem störfin geta
unnið.
í heildina gefa niðurstöður til kynna að mikið verk sé
óunnið í að leita úrræða til að koma til móts við það vinnu-
álag sem hjúkrunarfræðingar búa við. Á meðan ekki
verður á markvissan hátt leitað leiða til að mæta því er
hætt við að hjúkrunarfræðingar brenni út í starfi og að
vöntun á þeim til starfa eigi eftir að aukast.
[ þessari grein var fjallað um hluta þeirra niðurstaða
sem lúta að vinnutíma, vinnuaðstæðum og vinnustað.
Gerð verður frekari grein fyrir öðrum niðurstöðum í Tímariti
hjúkrunarfræðinga á næstunni. Skýrsla rannsóknarinnar í
heild sinni er til á skrifstofu Félags íslenskra hjúkrunarfræð-
inga og er hægt að leita upplýsinga um frekari niðurstöður
þar.
1. Hagstofa íslands http//wvwv.hagstofa.is.
2. Steinunn Sigurðardóttir, Aðalbjörg Finnbogadóttir, Ásta Möller, Erna
Einarsdóttir, Eygló Ingadóttir, Guðrún Sigurðardóttir, Ingibjörg Svein-
björnsdóttir, Ragnheiður Sigurðardóttir og Þóra Ákadóttir (1999).
Mannekla í hjúkrun. Reykjavík: Félag íslenskra hjúkrunarfræðinga.
3. Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytið (2000). Heilsufar kvenna. Álit
og tillögur nefndar um heilsufar kvenna. Reykjavík: Heilbrigðis- og
tryggingamálaráðuneytið.
Páll Biering er sérfræðingur við Rannsóknastofnun í hjúkr-
unarfræði, Fláskóla íslands. Herdís Sveinsdótfir er formaður
Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga, dósent við Háskóla
íslands og situr í stjórn Rannsóknastofnunar í
hjúkrunarfræði. Hjúkrunarfræðingum, sem þátt tóku í
rannsókninni, er þakkað fyrir að hafa gefið sér tíma til að
svara spurningalistanum.
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 5. tbl. 76. árg. 2000