Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.2006, Qupperneq 22

Lýðheilsustöð tók til starfa 1. júlí 2003 samkvæmt lögum nr. 18/2003. Lýðheilsu-
stöð tilheyrir heilbrigðiskerfi landsins og fellur undir stjórn heilbrigðis- og trygginga-
málaráðuneytis. Lýðheilsustöð er ætlað að efla og samræma lýðheilsustarf í
landinu, efla kennslu og rannsóknir á sviði lýðheilsu, vinna að lýðheilsuverkefnum
á eigin vegum og í samvinnu við aðra sem og að byggja upp þekkingarsetur allra
landsmanna, fagfólks jafnt sem almennings, á þessu sviði. Málaflokkar Lýðheilsu-
stöðvar eru áfengis- og vímuvarnir, geðheilbrigði, næring, hreyfing, slysavarnir,
tannvernd og tóbaksvarnir
Tvisvar hefur heildarmat verið lagt á
námsefnið í mismunandi menningar-
umhverfi, bæði á kennsluna og áhrifin
sem hún hefur haft. Niðurstöðurnar benda
til þess að námsefnið Vinir Zippý hafi
greinileg áhrif, a.m.k. þegar til skemmri
tíma er litið. Það bæti hæfni barna til
að takast á við ýmsa erfiðleika sem
þau mæta í daglegu lífi (coping abilities)
samanborið við börn sem ekki fóru yfir
námsefnið. Matið leiddi í Ijós framfarir
sem fólust í meiri samstarfshæfileikum,
meiri hæfni við að taka ákvarðanir, meiri
sjálfstjórn, meiri samúð í garð annarra
og bættri hegðun. Börnin, sem lærðu og
tileinkuðu sér aðferðirnar sem kenndar
eru í námsefninu Vinir Zippý, kunnu að
nota jákvæðar samskiptaaðferðir, til
dæmis að biðjast fyrirgefningar, segja
sannleikann, tala við vini sína, hugleiða
vandamálin og halda ró sinni. Matið
sýndi einnig að óheppilegum aðferðum,
eins og að reiðast, naga neglur, hrópa
og öskra, var síður beitt. Áhrifin voru þau
sömu meðal drengja og stúlkna. Frekari
rannsóknir eru fyrirhugaðar og miða
þær að því að meta langtímaárangur
af kennslu námsefnisins (Bale, 2003;
Mishara og Ystgard, væntanleg).
(http://www.lydheilsustod.is).
Sífellt fleiri lönd hafa síðan tekið upp
námsefnið og á árinu 2004 var það kennt
í 413 skólum í 9 löndum, þ.e. Brasilíu,
Kanada, Hong Kong, Indlandi, Litháen,
Noregi, Danmörku, Póllandi og Englandi.
ísland er því tíunda landið til að taka upp
þetta námsefni og kenna.
Hugmyndafræði
Grundvallarhugmyndafræðin á bak við
námsefnið Vinir Zippý er einföld: Ef hægt
er að kenna ungum börnum að takast á
við erfiðleika þá ættu þau að vera betur
í stakk búin að takast á við vandamál og
erfiðleika sem þau standa frammi fyrir á
unglingsárunum og síðar á lífsleiðinni.
Þannig er lykilatriðið í námsefninu að
vera fær um að bjarga sér sjálfur (coping
abilities). Hægt er að finna margar
kenningar um þetta atriði en færni-
þættina, sem lögð er áhersla á að þjálfa
í námsefninu, telja fræðimenn almennt
mjög mikilvæga (Lazarus og Folkman,
1984). Lazarus og Folkman (1984) héldu
því fram að til að gera einstaklinginn
færan um að bjarga sór sjálfur þyrfti að
breyta viðhorfi og hegðunarmynstri hans
þannig að hann gæti betur ráðið við
kröfur sem gerðar væru til hans. Markmið
verkefnisins Vinir Zippý er þannig að
hjálpa börnum að velja milli ýmissa leiða
sem hægt er að fara í glímunni við
erfiðleika og vandamál.
Uppbygging námsefnisins
Námsefnið er byggt í kringum sögur sem
nefndar eru „Vinir Zippý". Zippý er teikni-
myndapersóna, nánar tiltekið skordýr, og
vinir hans er hópur ungra barna.
í sögunum standa þau frammi fyrirýmsum
erfiðleikum, sem mörg ung börn þekkja
vel, og snerta m.a. vináttu, samskipti,
einmanaleika, einelti, að takast á við
breytingar, s.s. skilnað foreldra, missi
og sorg. Sögurnar eru myndskreyttar
með björtum og líflegum myndum og
hverri sögu fylgja mismunandi verkefni.
Með námsefninu er börnunum kennt að
takast á við erfiðleika sem upp kunna
að koma í daglegu lífi, að greina og tala
um tilfinningar sínar og kanna leiðir til
að takast á við og leysa tilfinningaleg
vandamál. Það kennir börnum enn fremur
að aðstoða aðra sem líður illa. Markmiðið
er því að efla andlega og tilfinningalega
heilsu allra barnanna frekar en að leysa
eingöngu vandamál fárra.
Aðferð
Vinir Zippý er kennt í grunnskólum en
hefur einnig verið kennt í leikskólum.
Kennarar, sem fengið hafa þjálfun, kenna
námsefnið eina kennslustund á viku,
samtals í 24 vikur. Námsefninu er skipt í 6
undirkafla þar sem í hverjum er tekið fyrir
eitt ákveðið efni. Fyrir hvern undirkafla
eru ætlaðar 4 kennslustundir. Dæmi:
Fyrsti undirkaflinn er um tilfinningar og
kennslustundirnar fjórar í tengslum við
hann taka á vanlíðan og vellíðan, reiði
eða pirringi, öfund og kvíða. í upphafi
hverrar kennslustundar les kennarinn
hluta sögunnar og svo taka börnin virkan
þátt í umræðum með því að teikna eða
fara í leiki tengda efninu. Vinir Zippý segir
börnunum ekki hvað þau eiga að gera,
þ.e. að ein lausn á vandanum sé betri en
önnur, heldur hvetur námsefnið börnin
til sjálfstæðrar hugsunar við úrlausn
vandamála.
20
Tímarit hjúkrunarfræöinga - 1. tbl. 82. árg. 2006