Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.2006, Síða 38

Margrét guðmundsdóttir, mgumm@est.is
TÍMARIT í 80 ÁR:
Tengiliður hjúkrunarstéttarinnar
Þegar Félag íslenskra hjúkrunarkvenna hóf útgáfu
á tímariti á þriðja áratug nýliðinnar aldar hafði lítið
verið ritað um hjúkrunarfræði á íslensku. Ritið hvatti
hjúkrunarkonur til að skrifa um fag sitt og hefur
framar öllu öðru fest þá hefð í sessi. Allt fram undir
lok 20. aldar var tímaritið mikilvægasti tengiliður
stéttarinnar og lengst af eini miðillinn sem lagði
sérstaka rækt við líf og störf hjúkrunarkvenna.
Tímaritið gaf röddum þeirra ekki aðeins vettvang til
að hljóma á heldur laðaði þær fram og kom þannig í
veg fyrir að reynsla hjúkrunarkvenna hyrfi hljóðlaust
á vit gleymskunnar. Fyrstu misserin var hins vegar
býsna hávaðasamt innan ritstjórnarinnar. Glatað
eintak af öðru tölublaðið ritsins, sem nýlega kom
í leitirnar, bregður Ijósi á dramatískar deilur um
ritstjórnarstefnuna sem rakin verður hér á eftir.
Ritið hlaut í upphafi nafnið Tímarit Félags
íslenskra hjúkrunarkvenna. Félagskonum
þótti nafngiftin bæði löng og óþjál og
árið 1935 var því ákveðið að stytta heitið
í Hjúkrunarkvennablaðið. Ekki þótti við
hæfi að kenna félagið og blað þess við
konur eftir að fyrstu karlmennirnir lærðu
hjúkrun og gengu til liðs við félagið. Árið
1960 var því tekið upp nafnið Tímarit
Hjúkrunarfélags íslands. í lok áttunda
áratugarins lagði ritstjórn blaðsins til enn
eina breytinguna og árið 1978 varð til
heitið Hjúkrun. Tímarit Hjúkrunarfélags
íslands. Árið 1984 hóf Tímarit Félags
háskólamenntaðra hjúkrunarfræðinga
göngu sína og næsta áratug komu út tvö
fagrit í hjúkrun á íslandi. Árið 1993 voru
þau hins vegar sameinuð undir núverandi
heiti, Tímarit hjúkrunarfræðinga. Ekkert
tímarit, sem út hefur komið hér á landi,
hefur breytt oftar um heiti.
Um miðjan þriðja áratug 20. aldar höfðu
sex tímarit um heilbrigðismál verið gefin
út á íslandi en flest höfðu þegar lagt upp
laupana (Hervör Hólmjárn, 1981). Fyrst
skal telja Heilbrigðistíðindi sem Jón Hjaltalín
landlæknir samdi og gaf út á eigin kostnað
í Reykjavík á árunum 1870/71-1873 og
1879. Þjóðhátíðarárið 1874 gaf Jón einnig
út mánaðarritið Sæmundur fróði. Þar
var aðallega fjallað um náttúrufræði en í
blaðinu voru einnig greinar um heilsufar
og lækningalyf og lesendum voru gefin
ráð gegn algengum kvillum. Eir. Tímarit
handa alþýðu um heilbrigðismál kom út í
höfuðstaðnum um aldamótin 1899-1900.
Þrír læknar í Reykjavík stóðu að útgáfu
blaðsins; Jónas Jónassen landlæknir,
Guðmundur Magnússon og nafni hans
Björnsson. Helsta markmið þeirra var
að veita almenningi fræðslu um leiðir
til að viðhalda heilsunni og koma í veg
fyrir sjúkdóma. Sumarið 1898 höfðu
nokkrir læknar rætt um að hefja útgáfu á
fagtímariti.GuðmundurHannesson.héraðs-
læknir á Akureyri, tók af þeim ómakið í
nóvembermánuði 1901. Þá fór hann að
gefa út fjölritað blað fyrir starfsbræður
sína norðan- og austanlands. Guðmundur
gaf því nafnið Læknablaðið og það kom
út í um 20 eintökum næstu þrjú árin en
áhugaleysi varð því að fjörtjóni. Árið 1915
átti Læknafélag Reykjavíkur frumkvæði
að því að hefja útgáfu á fagtímariti
sem fékk nafnið Læknablaðið eins og
fjölritaði fyrirrennarinn. Þegar blaðið
hóf göngu sína voru aðeins starfandi
75 læknar á íslandi. Strax á fyrsta ári
voru gefin út 12 tölublöð og þar voru
birtar fræðigreinar og fjallað um félagsmál
stéttarinnar (Magnús Ólafsson, 1965).
Félagskonur Ljósmæðrafélags íslands
fylgdu í spor lækna í október 1922’þegar
fyrsta tölublaðið af Ljósmæðrablaðinu var
prentað. Fjárhagslegur grunnur útgáfunnar
byggðist í upphafi á um 130 félögum og
reyndist traustur. Læknar og læknanemar
lásu prófarkir og birtu einnig mikið af efni í
blaðinu fyrstu áratugina, bæði frumsamið
og þýtt (Þuríður Bárðardóttir, 1939).
Jóhanna Friðriksdóttir Ijósmóðir kvartaði
sáran yfir því í lok fjórða áratugarins hve
sjaldan „nokkurt orð eða efni“ bærist frá
stéttarsystrum sínum í Ljósmæðrablaðið.
(Jóhanna Friðriksdóttir, 1938). Greinarskrif
hafa eflaust vaxið þeim í augum eins
og fleiri kynsystrum þeirra á fyrstu
áratugum liðinnar aldar. Sárafáar konur
rituðu tímaritsgreinar en þeim fjölgaði hins
vegar sem spreyttu sig á blaðagreinum.
Bríet Bjarnhéðinsdóttir varð fyrst til að
ryðja brautina með grein um menntun og
réttindi kvenna sem birtist f Fjallkonunni í
júní 1885 og skrifaði undir dulnefninu Æsa
(SigríðurTh. Erlendsdóttir, 1993).
íslenskar konur höfðu enn minni reynslu
af útgáfustarfi. Um og eftir aldamótin
1900 gáfu stöku kvenfélög að vísu út
handskrifuð blöð sem gengu á milli
heimila. Torfhildur Hólm rithöfundur
varð fyrst kvenna til að gefa út tímarit
hér á landi. Draupnir, blað Torfhildar,
var bókmenntarit og kom út á árunum
1891-1908. Árið 1895 markaði tímamót
36
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 1. tbl. 82. árg. 2006