Álit: tímarit löggiltra endurskoðenda - 01.01.1988, Blaðsíða 21

skoðenda sé æskilegt og framkvæmanlegt að breyta
efnahagslegu og réttarfarslegu umhverfi í fyrirtækjar-
ekstri á íslandi með hliðsjón af reynslu liðinna ára í
meðferð vandamálafyrirtækja. Ég mun ljúka erindi
mínu með því að ræða um þessi tvö atriði.
Refsiábyrgð og skaðabótaábyrgð eru ósköp ljót orð
og leiðinleg og ekki er veruleikinn skemmtilegri sem
stundum stendur á bak við þau. íslenskir endurskoð-
endur hafa ekki orðið mikið varir við þann kalda veru-
leika hingað til en eins og við vitum er reyndin heldur
betur önnur í ýmsum öðrum nálægum löndum. Ymis
teikn eru á lofti um að endurskoðendur hér á landi
þurfi á komandi árum að gefa þessum kalda veruleika
meiri gaum en hingað til.
Rammi þessarar ráðstefnu leyfir ekki að staðnæmst
sé lengi við þær refsi- eða ábyrgðarkröfur sem beinst
geta gegn endurskoðendum vegna starfa þeirra en ég
ætla að nefna nokkra meginpunkta varðandi þessi
ábyrgðarhugtök og setja þau stuttlega í samhengi við
það meginviðfangsefni sem við erum að fjalla um í dag,
þ.e störf fyrir fyrirtæki sem standa frammi fyrir um-
talsverðum rekstrar- og fjárhagsvanda.
Til að refsiábyrgð verði beitt verður að vera um að
ræða brot á lögum og jafnframt verður að vera fyrir
hendi lagaákvæði sem heimilar tiltekna refsingu vegna
brotsins. Um refsiábyrgð getur verið að ræða enda þótt
enginn hafi orðið fyrir fjárhagslegum skaða vegna
brotsins. Skaðabótaábyrgð verður hins vegar að sjálf-
sögðu ekki beitt nema um fjárhagslegan skaða sé að
ræða og skaðabótaábyrgð getur fallið á enda þótt ekki
sé um lögbrot að ræða en þá byggir skaðabótaábyrgðin
á almennri réttarfarslegri reglu sem er á þá leið að sá
aðili sem veldur öðrum skaða af yfirlögðu ráði eða stór-
kostlegu gáleysi, og með saknæmum hætti, skal bæta
þann skaða sem orðið hefur. Við skulum láta þetta
nægja um lögfræðilegar fræðikenningar en eftirfarandi
mynd sýnir hvernig refsiábyrgð og skaðabótaábyrgð
geta fallið saman í vissum tilvikum en eru þó oftar að-
skilin fyrirbrigði.
(sjá meðf. mynd)
Ég held að ekki þurfi djúpt innsæi til að komast að
þeirri niðurstöðu að mun meiri líkur séu á að fram
komi kröfur á hendur endurskoðanda um refsingu eða
skaðabætur þegar hann vinnur fyrir fyrirtæki sem kom-
ið er í rekstrarlegar kröggur heldur en þegar unnið er
fyrir traust og vel rekið fyrirtæki. Lítum á skaðabótaá-
byrgðina í þessu samhengi.
Þegar fyrirtæki er komið í umtalsverðan rekstrar-
vanda er sú áhætta orðin áþreifanleg að áhættufjáreig-
endur tapi því fé sem þeir hafa lagt til fyrirtækisins og
jafnframt er komin upp óvissa um það hvort lánsfjáreig-
endur komist hjá töpum. Við slíkar aðstæður liggur því
fjárhagslegur skaði margra aðila í loftinu og þróun mála
alls staðar f heiminum er sú að sá sem verður fyrir
skaða spyr oftar en áður þeirrar spurningar hvort ekki
sé unnt að finna eihvern sökudólg eða sökudólga sem
beri ábyrgð á skaðanum og beri þar af leiðandi skaða-
bótaábyrgð.
Auðvitað viðurkennum við það sjónarmið að endur-
skoðendur þurfa á heilbrigðu aðhaldi að halda eins og
aðrar starfsstéttir í þjóðfélaginu en við erum engu að
síður ánægðir með að ekki skuli enn hafa reynt á skaða-
bótaábyrgð endurskoðenda hérlendis. Erlendis, og þá
fyrst og fremst í Bandaríkjunum, eru skaðabótakröfur á
hendur endurskoðendum, læknum og öðrum slíkum
komnar út í algerar öfgar sem kunnugt er. Eins og áður
er sagt geta endurskoðendur keypt vátryggingu vegna
skaðabótakrafna sem á þá kunna að falla. Sjálfsagt er
stutt í að endurskoðendur verði almennt komnir með
slíka tryggingu hérlendis enda eru teikn á lofti um að
hinn íslenski veruleiki sé að breytast á þessu sviði. Vá-
tryggingar eru þó ekki nægileg lausn á þessum málum
og meðal þess sem gera þarf til úrbóta eru breytingar á
því efnahagslega og réttarfarslega umhverfi sem við bú-
um við eins og ég minnist á hér á eftir.
Mál mitt er orðið það langt að ég mun ekki víkja sér-
staklega að þeim lagaákvæðum hérlendis sem gætu gef-
ið tilefni til að refsiábyrgð væri beitt gagnvart endur-
skoðanda sem unnið hefur að verkefni fyrir fyrirtæki
sem er í rekstrarvanda. Slík umfjöllun væri efni fyrir
heila sumarráðstefnu en nefna má að í Danmörku er
nýkomin út bók þar sem gerð er almenn grein fyrir
refsiábyrgð endurskoðenda þar í landi. Ég vil aðeins
leyfa mér að minna á ákvæði laga um löggilta endur-
skoðendur þess efnis að þeir hafi réttindi og skyldur op-
inberra sýslunarmanna. Ef tími verður til hér í dag
mundi formaður félagsins kannski gefa stutta umsögn
um hvað þetta sakleysislega ákvæði getur þýtt eitt sér
varðandi refsiábyrgð endurskoðenda.
8. Efnahagslegt og réttarfarslegt umhverfi í rekstri
fyrirtækja hérlendis. Breytingar sem stefna þarf
að frá sjónarhóli endurskoðanda.
Ég er þá kominn að lokaorðum þessara hugleiðinga
en þau munu fjalla um það efnahagslega og réttarfars-
21