FLE blaðið - 01.01.2016, Blaðsíða 20

Sérfræðingaábyrgð
Jóhannes Sigurðsson hrl. hjá Fjeldsted & Blöndal lögmannsstofu
Ábyrgð endurskoðenda
Á undangengum árum hefur skaðabótakröfum á hendur sér-
fræðingum fjölgað nokkuð frá því sem áður var. Þessi þróun
beinist að mörgum starfstéttum m.a. endurskoðendum, lög-
mönnum, fasteignasölum og nú á síðustu árum bankastarfs-
mönnum. Ástæðurnar eru líklega þær að viðskipti eru sífellt að
verða flóknari og meiri hagsmunir eru húfi fyrir fyrirtæki og ein-
staklinga. Fólk leitar í auknum mæli til sérfræðinga um ráðgjöf
og vinnu vegna flókins regluverks. Mikið traust er lagt á sér-
fræðinga um að veita góða, trygga og skilvirka þjónustu. Fyrir
þjónustuna fá sérfræðingar almennt greitt hærra endurgjald en
almennir starfsmenn enda hafa þeir oft varið umtalsverðum-
tíma i að afla sér sérfræðimenntunar. Þá er starf sérfræðings
oft mjög krefjandi og því fylgir mikil ábyrgð. Kröfur sem gerðar
eru til sérfræðinga eru því miklar.
í tveimur nýlegum Flæstaréttardómum hefur reynt sérstak-
lega á skaðabótaábyrgð endurskoðenda og er viðfangsefni
þessara skrifa að skoða hvaða ályktanir megi draga af þeim
dómum. Dómarnir sem um ræðir eru svokölluð Toyotamál ’ og
Vinnulyftumál.1 2 I málunum reyndi m.a. á aðkomu endurskoð-
unarfélaga að samruna fyrirtækja og sölu á félagi.
Sérstaða sérfræðiábyrgðar
Til þess að setja dómsmálin í samhengi er rétt að fara fáeinum
orðum um þær sérstöku reglur sem gilda þegar ábyrgð sér-
fræðinga er metin.3 Þegar skaðabótaábyrgð er metin á grund-
velli hinnar almennu skaðabótareglu (sakarreglunnar) er miðað
við það hvernig góður og gegn maður hefði hegðað sér í við-
komandi kringumstæðum. Strangari kröfur eru gerðar til sér-
fræðinga og eru það einkum neðangreind þrjú atriði sem leiða
til þess að ábyrgðin er ríkari:
1. Ríkar kröfur eru gerðar til þess að sérfræðingar sýni af
sér aðgæslu og vandvirkni í starfi. Þeir eiga að þekkja vel
til þeirra reglna sem þeir eru að vinna eftir og hafa mjög
takmarkað svigrúm til að víkja frá þeim. Við mat á hátt-
semi sérfræðinga skipta góðar starfsvenjur miklu máli að
því gefnu að þær uppfylli strangar kröfur um aðgæslu.
2. Vegna sérstakrar þekkingar er gert ráð fyrir því að sér-
fræðingar eigi að sjá betur fyrir afleiðingar af háttsemi
sinni, þ.e. hvort og hversu mikil tjónshætta fylgir af hátt-
seminni. Skiptir þetta máli við mat á orsakatengslum, þ.e.
hversu líklegt sé að tjón geti hlotist af háttsemi.
3. Sérfræðingar eru oft í betri aðstöðu til þess afla eða
geyma sönnunargögn sem tengjast störfum þeirra. Þá
eru þeir oft, vegna sérþekkingar, í betri stöðu til þess að
færa fram sönnur um atriði sem máli geta skipt við mati á
ábyrgð. Af þessum sökum er stundum slakað á sönnunar-
kröfum tjónþola. Almennt hvílir á tjónþola að sanna tjón
en í málum sérfræðinga er oft slakað á þeim sönnunar-
kröfum t.d. um orsakatengsl þegar sök þykir sönnuð.
Toyotamálið
í málinu var gerð krafa á hendur endurskoðunarfélagi vegna
meintra mistaka þess, annars vegar við ráðgjöf um skipulag á
samruna tveggja félaga á árinu 2005 og hins vegar við ráðgjöf
og gerð skattframtals fyrir árið 2006. Nánar tiltekið var þar um
að ræða öfugan samruna þar sem félag sem hafði keypt annað
félag með lánsfjármögnun var sameinað hinu síðarnefnda.
Flæstiréttur hafði í fyrri dómi varðandi sama samruna dæmt
að fjármagnstekjugjöld vegna lánsins sem fengið var vegna
kaupanna hafi ekki tengst rekstri hins sameinaða félags og því
hafi ekki verið heimilt að gjaldfæra þau í bókhaldi þess. Tjónið
sem félagið taldi sig hafa orðið fyrir var álag sem hafði verið
lagt á það þar sem ekki var heimilt að gjaldfæra fjármagns-
kostnaðinn, þvert á meinta ráðgjöf endurskoðunarfélagsins. Að
auki krafði félagið endurskoðunarfélagið um bætur m.a. vegna
sérfræðikostnaðar við skattamál sem hafði verið rekið vegna
deilu um skattlagninguna.
Atvik málsins voru þau að endurskoðunarfélagið hafði
aðstoðað við gerð áreiðanleikakönnunar og bráðabirgðaverð-
mats við upphaflegu kaupin á félaginu. Þau gögn lágu m.a.
til grundvallar við ákvörðun kaupverðs. í málinu lá einnig fyrir
að endurskoðunarfélagið hafði unnið samrunaskjölin, þ.m.t.
samrunareikning og matsskýrslu. Þá höfðu lögfræðingar á
skattasviði endurskoðunarfélagsins unnið við verkefnið. Af
1. Dómur Hæstaréttar í máli nr. 138/2015 (Toyota á íslandi ehf. gegn Deloitte ehf.)
2. Dómur Hæstaréttar í máli nr. 302/2013 (Eyvindur Jóhannsson gegn KPMG ehf. ofl.)
3. í grein höfundar í afmælisriti Viðars Más Matthíassonar hæstaréttardómara, Ábyrgð á endurskoðun og könnun reikningsskila, er að finna
almenna umfjöllun um skaðabótaábyrgð endurskoðenda í tengslum við endurskoðun og könnun á reikningsskilum.
18 • FLE blaðiðjanúar2016