FLE blaðið - 01.01.2016, Blaðsíða 22

því aö gera upp kröfur lánadrottna eða leggja fram tryggingu
fyrir þeim.
Hæstiréttur benti á að skv. 1. mgr. 1. gr. þágildandi laga nr.
99/2004 um sölu fasteigna, fyrirtækja og skipa hefðu þeir
einir sem hefðu löggildingu til þeirra starfa mátt hafa milli-
göngu um sölu á fyrirtækjum eins og um var að ræða í málinu.
Endurskoðunarfélagið byggði á því að það hefði eingöngu tekið
að sér vinnu fyrir kaupendur og átt að gæta hagsmuna þeirra
en ekki seljandans. Einn starfsmanna endurskoðunarfélagsins
hafði slíka löggildingu. Sá aðili sagðist lítið hafa komið nálægt
viðskiptunum, en fyrir lá að annar starfsmaður endurskoðunar-
félagsins hafði aðstoðað kaupendurna við verkið og skjalagerð-
ina. Hæstiréttur komst að þeirri niðurstöðu að verkefnin sem
starfsmenn endurskoðunarfélagsins unnu hefði í raun verið
milliganga um fyrirtækjakaup. Taldi dómurinn þar engu skipta
þótt sá starfsmaður sem hafði löggildingu til starfans hefði ekki
unnið þau heldur aðrir starfsmenn endurskoðunarfélagsins.
Dómstóllinn byggði á því að þar sem þeir höfðu í raun á hendi
milligöngu skv. 5. gr. laganna hefði þeim borið að liðsinna bæði
seljanda og kaupanda og gæta réttmætra hagsmuna beggja
aðila í samræmi við viðskiptavenjur.
Dómstóllinn komst að þeirri niðurstöðu að starfsmenn endur-
skoðunarfélagsins hefðu ekki sinnt þessari skyldu. Var m.a.
vísað til þess að seljandi hefði ekki fengið neinar tryggingar
fyrir greiðslum á eftirstöðvum kaupverðsins og sérstaklega i
Ijósi þess að fasteign, sem annað hinna keyptu félaga átti, var
veðsett banka til að fjármagna útborgun á kaupverðinu. Taldi
dómurinn að með þessu hefði verið raskað mjög jafnvægi milli
réttinda og skyldna kaupanda og seljanda. Nauðsynlegt hefði
verið fyrir milligöngumanninn að gera seljandanum grein fyrir
þeirri stórfelldu áhættu sem hann bar af viðskiptunum og ráða
honum eindregið frá því að ganga til þeirra.
Dómurinn komst einnig að þeirri niðurstöðu að yfirlýsing endur-
skoðandans um stöðu lánadrottna við hinn öfuga samruna
félaganna hefði verið röng. Taldi dómurinn það með engu móti
geta staðist að sameiningin hefði ekki skert möguleika lána-
drottna til þess að fá fullnustu krafna sinna, heldur hefði hætt-
an á því þvert á móti verið stórfelld. Benti dómurinn á að hefði
endurskoðandinn gefið rétta yfirlýsingu þá hefði verið nauðsyn-
legt að vekja athygli lánadrottna á því að samruninn rýrði mögu-
leika á endurheimtum og þannig gefið þeim kost á að sækja sér
greiðslu eða tryggingu fyrir greiðslu við samrunann.
Rétt er að geta þess hér að dómurinn lagði þriðjung sakar á
tjónsþolann í málinu á þeim grundvelli að hann hefði átt að
gæta betur að hagsmunum sínum enda hafði hann áralanga
reynslu af viðskiptum.
Dómur þessi er athyglisverður fyrir margra hluta sakir þegar
kemur að ábyrgð sérfræðinga. Það er alveg Ijóst af forsendum
dómsins að það eru gerðar strangar kröfur til sérfræðinganna
um að þeir sýni mikla aðgæslu í sínum störfum og gæti hlut-
lægni í þeim. Þótt í þessu sérstaka tilviki hafi reglur laga um
milligöngu við fyrirtækjasölu átt sérstaklega við má fastlega
gera ráð fyrir því að skyldur verði lagðar á sérfræðinga um hlut-
lægni þótt þeir séu fyrst og fremst að vinna fyrir annan aðilann.
Niðurstaða
í upphafi greinar minnar um ábyrgð endurskoðenda á endur-
skoðun og könnun á reikningsskilum, sem vitnað var til neðan-
máls hér að framan, minnti ég á orð Sigurðar H. Pálssonar
endurskoðanda sem hann skrifaði árið 1982:
„ Endurskoðendur verða að gera sér Ijóst að þeir verða að vera
reiðubúnir að axla verulega ábyrgð, ef þeir vilja, að stéttin hafi
þann tilgang, sem löggjafinn og almenningur ætlast til".A
Niðurstaðan úr þeim greinarskrifum var sú að mikil ábyrgð væri
lögð á herðar endurskoðendum í störfum við endurskoðun og
könnun reikningsskila, sérstaklega í Ijósi þeirra flóknu reglna
sem þeir þyrftu að vinna með, bæði að því er snýr að reiknings-
skilastöðlum og einnig er við kemur endurskoðunarstöðlum.
Það er satt best að segja ekki öfundsverð staða.
Það er Ijóst að þegar kemur að öðrum störfum, hvort sem
það er skattráðgjöf, ráðgjöf um samruna eða vegna fyrirtækja-
kaupa, verða að sama skapi gerðar strangar kröfur til endur-
skoðenda um vönduð vinnubrögð. Að samræma það sffellt vax-
andi kröfum um hraða og hagkvæmni er erfitt en nauðsynlegt.
Á það verður að leggja áherslu til þess að takamarka hættu á
því að ábyrgð verði felld á mann vegna sérfræðistarfa.
Jóhannes Sigurðsson
4. Sigurður H. Pálsson, Áritanir og ábyrgð endurskoðenda, Tímarit um endurskoðun og reikningshald, 1. tbl. 1982, bls. 15. Þetta hafa reynst orð
að sðnnu eins og dómar sem hafa fjallað refsiábyrgð endurskoðanda hafa sýnt. Sjá hér dóma Hæstaréttar í málum nr. 286/1990 (Vinnufata-
búðin), nr. 19/1991 (Hafskip), nr. 490/1991 (Ávöxtun), nr. 23/1996 (Lífeyrissjóður starfsmanna Áburðarverksmiðju ríkisins) og nr. 509/2004
(Tryggingarsjóður lækna).
20 • FLE blaðið janúar 2016