Fréttablaðið - 07.10.2017, Qupperneq 81

GEÐHJÁLP 5 L AU G A R DAG U R 7 . O K TÓ B E R 2 0 1 7
Geðhjálp berst fyrir mann-réttindum fólks sem glímir við geðrænar áskoranir
ásamt því að sinna fræðslustarfi og
veita ráðgjöf. „Í raun látum við allt
sem varðar geðheilsu skipta okkur
máli,“ segir Hrannar Jónsson, for-
maður Geðhjálpar.
Á næstunni kynnir Geðhjálp
skýrslu sem kom út nýlega frá
sérstökum álitsgjafa mannrétt-
indaráðs Sameinuðu þjóðanna um
ástand geðheilbrigðismála. „Þar
rekur hann hvað honum finnst
vera að,“ segir Hrannar. „Bæði
varðandi sýnina á geðræn vanda-
mál og hvernig við meðhöndlum
þau. Skýrslan er ofboðslega mikið
í takt við það sem við segjum og
setur skýrt og skilmerkilega fram
hvað þarf að laga, t.d. að það sé
óviðunandi að ekki sé unnt að taka
á mannréttindabrotum innan geð-
heilbrigðiskerfisins með óbreyttu
ástandi.“
Þörf á viðhorfsbreytingu
Hrannar segir þörf á viðhorfsbreyt-
ingu. „Það er ekkert í vísindunum
sem segir að geðheilbrigðisvanda-
mál snúist bara um efnaójafnvægi
í heilanum,“ segir Hrannar. „Auð-
vitað skipta boðefnin í heilanum
máli, en viðhorfið í nútímageð-
læknisfræði er að þetta sé flókið
samspil margra þátta. Lyfin hafa
auðvitað áhrif, en þetta eru stórar
sleggjur sem virka yfirleitt ekki
einar og sér sem langtímalausn.“
„Þegar geðlæknar sem gefa lyf
eru eina þjónustan sem er niður-
greidd er hætta á að hún sé ofnýtt,“
segir Hrannar. „Það þarf að bjóða
upp á fleiri úrræði sem fólk getur
nýtt áður en allt er komið í óefni.
Við þurfum að fá sálfræðinga,
félagsráðgjafa, hjúkrunarfræðinga,
frjáls félagasamtök, þá sem búa
við fátækt og auðvitað notendur
þjónustunnar með í stefnumótun.
Það skiptir máli í hvað fjármunum
er varið og við þurfum átak en
ekki bara meira af því sama. Við
þurfum beinlínis meiri þekkingu
inn í pólitíkina bæði á Alþingi og
sveitarstjórnum.“
Ýmis ráð til
Hrannar segir að það séu ýmis ráð
til að bæta geðheilbrigðisþjónust-
una hér. „Hvað varðar réttindi er
eitt af því að endurskoða lögræðis-
lögin,“ segir Hrannar. „Þau eru ekki
í samræmi við samning Sam-
einuðu þjóðanna um réttindi fólks
með fatlanir.“
„Annað sem gæti hjálpað er að
bjóða fólki sem þarf meðferð að
gera fyrirfram gefnar tilskipanir
um meðferð sína þegar allt er í
góðu lagi,“ segir Hrannar.
„Það ætti líka að vera í boði að
fá meðferð án lyfja. Sumir vilja
ekki lyf og það á að vera þeirra
réttur,“ segir Hrannar. „Það skapar
oft ný vandamál og áföll ef fólk er
þvingað til að taka lyf.“
Þarf uppskurð á kerfinu
„Það vantar líka að koma til skila
hversu góðar batahorfur eru af
geðrænum áskorunum,“ segir
Hrannar. „Og fólk með eigin sögu
ætti að fá vinnu við meðferð svo
það geti miðlað af sinni reynslu.
Margt af því áhugaverðasta sem
hefur gerst í geðheilbrigðisþjón-
ustu má þakka þrýstingi þeirra
sem hafa náð bata.“
Hrannar segir að það sé þörf
fyrir róttækar kerfisbreytingar.
„Við þurfum góðan hóp til að
leggjast yfir þetta og gera upp-
skurð á kerfinu. Á síðustu árum
hafa margar rannsóknir sýnt fram
á hversu áföll í æsku geta haft
mikil áhrif síðar meir. Ekki bara
hvað varðar geðræn vandamál,
heldur varðandi offitu, fíkn og
sjálfs ofnæmissjúkdóma. Kannski
þurfum við öll líka að verða með-
vitaðri um að erfið lífsreynsla sést
ekki endilega utan á fólki,“ segir
hann.
Margar leiðir til að bæta
geðheilbrigðisþjónustu
Hrannar Jónsson, formaður Geðhjálpar, vill sjá aukna áherslu á mannréttindi þeirra sem glíma við
geðrænar áskoranir, breytt viðhorf til geðheilbrigðisvandamála og fleiri meðferðarúrræði .
Hrannar Jónsson, formaður Geðhjálpar, vill sjá róttækar breytingar á geðheil-
brigðisþjónustu á Íslandi. MYND/ANTON BRINK
Langvinnur sjúk-
dómur eins og
mömmu veldur krónískri
áfallastreituröskun, bæði
hjá sjúklingnum og
nánustu aðstandendum.
Hanna Styrmisdóttir býr að þeirri reynslu að alast upp hjá geðveikri móður og þekkir myndina vel. Hún mun taka þátt í
fræðslustarfinu í kringum skólasýningarnar á kvikmyndinni Stelpan, mamman & djöflarnir. MYND/ERNIR
Hanna Styrmisdóttir býr að þeirri reynslu að alast upp hjá geðveikri móður og
þekkir myndina vel. Hún mun taka
þátt í fræðslustarfinu í kringum
skólasýningarnar.
Myndin fjallar um Siri sem er ein-
stæð móðir og býr ein með dóttur
sinni. Djöflarnir ráða ríkjum í lífi
móðurinnar en dóttirin Ti upplifir
veröldina heima fyrir öðruvísi. Ti
styðst við sitt eigið ímyndunarafl til
þess að sigra djöfla móður sinnar. Í
þessari mynd er veitt innsýn inn í líf
dóttur alvarlega geðveikrar konu.
Hanna var fús að svara nokkrum
spurningum varðandi kvikmyndina
og eigin upplifun. Hún var spurð
hvort eitthvað í myndinni endur-
speglaði hennar eigin reynslu?
„Í myndinni er sögð saga lítillar
stúlku og móður hennar sem þjáist
af ofsóknargeðklofa. Sjúkdómur
móður minnar var ekki alveg sá
sami og ég var ekki ein með henni
í sama skilningi og Ti litla með
mömmu sinni. Ég samsama mig
engu að síður sterkt með bæði Ti
og mömmu hennar. Það er margt
í skynjun þeirra beggja sem ég
Hefði viljað losna
við skömmina
Geðhjálp gengst, í samstarfi við Bíó Paradís og Reykja-
víkurborg, fyrir skólasýningum á kvikmyndinni Stelpan,
mamman & djöflarnir sem vakið hefur mikla athygli.
þekki, tilfinningalegri og félags-
legri einangrun þeirra, sem og í
viðbrögðum samfélagsins,“ svarar
Hanna.
Telur þú að myndin hjálpi
börnum sem eiga foreldri sem þjáist
af geðsjúkdómi? Ég held að það sé
alltaf mikilvægt að hafa aðgang
að kvikmyndum, bókmenntum,
myndlist og öðrum listum sem
endurspegla reynslu manns. Það
er grundvallaratriði fyrir barn í
jafnyfirþyrmandi kringumstæðum
og Ti litla, að skilja að veruleiki
hennar er ekki eins og best verður á
kosið fyrir barn, að hún er ekki ein
og að hún á rétt á því að samfélagið
styðji hana og hjálpi í aðstæðum
sem hvorki hún né mamma hennar
fá ráðið við.
Hvaða áhrif hafði myndin á þig?
Hún hafði mikil áhrif á mig og var
mikilvæg á margvíslegan hátt, fyrir
barnið sem ég var og man mjög vel
eftir, fyrir mig sem fullorðið barn
foreldra minna, sem foreldri sjálf
og sem fullorðinn þátttakanda í
samfélagi sem þarf að styðja börn
betur í þeim margvíslegu erfið-
leikum sem að þeim steðja.
Hvaða stuðning hefðir þú þurft
að fá á sínum tíma? Langvinnur
sjúkdómur eins og mömmu veldur
krónískri áfallastreituröskun, bæði
hjá sjúklingnum sjálfum og nán-
ustu aðstandendum. Ég hafði mjög
ríka þörf fyrir trausta tengingu við
fullorðna manneskju og ég held að
langtímasálfræðistuðningur geti
verið nauðsynlegur í slíkum til-
fellum. Ég hefði t.a.m. þurft aðstoð
við að skilja hvað var að gerast,
að það var ekki mér að kenna og
að læra uppbyggileg bjargráð.
Ein táknmynd slíkra bjargráða í
myndinni er að Ti leggur stund
á sjálfsvarnarlistina aikido sem
gengur út á að verja sjálfan sig
án þess að valda árásaraðilanum
skaða um leið.
Telur þú að það sé auðveldara
fyrir börn sem eru aðstandendur í
dag að fá viðeigandi stuðning en var
þegar þú varst að alast upp? Það er
engin spurning, enda er skilningur
samfélagsins og heilbrigðiskerfis-
ins gjörbreyttur, en hvort það sem
gert er sé nóg í öllum aðstæðum, er
annað mál. Í nóvember 2015 lagði
þáverandi heilbrigðis ráðherra
fram þingsályktunartillögu um
stefnu og aðgerðaáætlun í geð-
heilbrigðismálum þar sem meðal
annars er gert ráð fyrir stóraukn-
um stuðningi við börn geðsjúkra
foreldra. Þingsályktun er viljayfir-
lýsing af hálfu löggjafarvaldsins og
það er gott að viljinn til að breyta
aðstæðum barna geðsjúkra sé til
staðar. Þingsályktun þarf síðan að
fylgja eftir.
Er þetta enn tabú? Og ef svo,
hvað þarf að þínu mati að gera til
að rjúfa þögnina, eyða fordómum?
Það hefur verið unnið gríðarlega
mikið starf og oftar en ekki á afar
óeigingjörnum forsendum og það
er ekki hægt að bera saman for-
dóma eða þekkingarleysi núna og
fyrir fjörutíu árum. En ég verð oft
mjög hissa þegar ég átta mig á því
í samtölum við fólk hvað þekking
og skilningur á geðsjúkdómum
eru samt takmörkuð enn og eina
ráðið við því er meiri fræðsla. Hún
þarf að vera fjölbreytt, útbreidd og
aðgengileg fyrir alla.
Hvað hefðir þú viljað að hefði
verið gert fyrir þig þegar þú varst
barn í hlutverki aðstandanda? Ég
vildi helst af öllu hafa fengið þau
skilaboð frá samfélaginu að ég
þyrfti ekki að skammast mín fyrir
geðsjúkdóm mömmu minnar
og aðstæður okkar. Við mamma
áttum báðar rétt á því.
0
7
-1
0
-2
0
1
7

0
4
:4
4
F
B
1
2
0
s
_
P
0
8
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
8
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
4
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
4
1
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
D
E
C
-9
B
C
0
1
D
E
C
-9
A
8
4
1
D
E
C
-9
9
4
8
1
D
E
C
-9
8
0
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
7
B

F
B
1
2
0
s
_
6
_
1
0
_
2
0
1
7
C
M
Y
K