Dagblaðið Vísir - DV - 10.01.2017, Blaðsíða 28

Vikublað 10.–12. janúar 201724 Menning Útópíur
FÁKASEL - FYRIR ALLA
Ingolfshvoll, 816 Ölfus | fakasel@fakasel.is | símI: 483 5050
matur, drykkur
og skemmtun
Kjöreign ehf - Ármúla 21 - 108 Reykjavík
Sími: 533-4040 - www.kjoreign.is
Dan Wiium Hdl, lögg.
fasteignasali, Sími 896-4013
Ólafur Guðmundsson
Sölustjóri, sími 896-4090
Þórarinn Friðriksson Lögg.
fasteignasali, sími 844-6353
Rakel Salóme Eydal
Skjalagerð
Sigurbjörn Skarphéðinsson
Lögg. fasteignasali, skjalagerð
Kjöreign fasteignasala – traust og örugg þjónusta í 40 ár
Ásta María Benónýsdóttir
Lögg. fasteignasali, Sími 897-8061
V
onin um betra líf og full-
komið samfélag hefur verið
einn af drifkröftunum í
sögu mannsins. Í mörgum
trúarbrögðum eru til sögur
um fyrirmyndarsamfélög í óræðri
fortíð eða fullkominn stað sem
fólk hverfur til eftir dauð-
ann: Eden, Ódáinsvellir,
Valhöll og svo framvegis.
Hugtakið útópía hefur
hins vegar fest við þær
hugmyndir um fyrir-
myndarsamfélag og -stjórn-
skipulag sem er (að minnsta
kosti fræðilega) mögulegt að
ná fram.
Framan af voru útópískar bók-
menntir fyrst og fremst notaðar sem
hliðstæður til að deila á samtímann,
en með vaxandi trú á að mannkynið
gæti í raun og veru haft áhrif á hlut-
skipti sitt í heiminum fóru margir að
líta á þær sem gagnlegar hugmynd-
ir um hverju væri hægt að hrinda í
framkvæmd.
Þremur og hálfri öld eftir að hug-
takið útópía náði útbreiðslu vegna
samnefndrar skáldsögu Thomas More
varð svo til andstæðan, dystópía, en
orðið er notað um ímyndaða heima
sem eru verri en okkar eigin. Hvort
sem ástæðan er aukin bölsýni eða að
slíkar sögur séu einfald-
lega dýnamískari hafa
slæmar staðleysur
orðið mun meira
áberandi en hinar
góðu í sagnagerð á
undanförnum ára-
tugum. Hér eru hins
vegar nokkur dæmi frá
síðustu 2.400 árum um jákvæðar stað-
leysur, eða útópíubækur, sem vert er
að kynna sér. n
Draumur um fullkomið samfélag
n Fimm klassísk fyrirmyndarsamfélög í bókmenntasögunni n Útópíur í 2.400 ár
Kristján Guðjónsson
kristjan@dv.is
Konur byggja hið fullkomna samfé-
lag Christine de Pizan, sem stundum hefur
verið nefnd fyrsti femínistinn, skrifaði bók
um samfélag án karla – til að sýna fram á
mikilvægi kvenna í samfélaginu.
Ríkið eftir Platón (um 380 f.Kr)
Samræðan Ríkið, eða Politeia, eftir Platón er ein fyrsta og
þekktasta bókin þar sem settar eru fram kenningar um full-
komið stjórnskipulag. Í samræðunni ræðir heimspekingurinn
Sókrates um réttlæti og skipulag réttláts ríkis. Hann talar um
útópíska borgríkið Kallipolis (sem þýðir falleg borg) þar sem
kynjajafnrétti ríkir, sameignarfyrirkomulag, ríkisstýrður getnaður
og skýr verkaskipting þar sem heimspekikóngar halda um stjórn völinn
og ljóðskáld eru gerð útlæg. Þrátt fyrir að vera eitt af merkustu ritum vestrænnar heim-
speki hafa hugmyndir Platóns um hið fullkomna þjóðfélag ekki notið mikillar hylli sem
praktískt plan um uppbyggingu samfélagsins.
Bókin um kvennaborgina eftir Christine de Pizan (1405)
Le Livre de la Cité des Dames eftir feneysk-frönsku skáldkonuna Christine de Pizan er oft
talið eitt allra fyrsta femíníska bókmenntaverkið. Í bókinni, sem er andsvar við vinsælu
ljóði sem Christine fannst gera lítið úr konum, ímyndar hún sér „kvennaborg“ þar sem
hún hefur safnað saman merkilegum konum úr mannkynssögunni og sýnir þannig
fram á hversu mikilvægir borgarar konur er í raun og veru. Fleiri bækur um fullkomið
ríki, einungis skipað konum, hafa verið skrifaðar í seinni tíð og má þar til dæmis nefna
Herland eftir Charlotte Perkins Gilman frá 1915.
Nýja Atlantis eftir Sir Francis Bacon (1627)
Í hinni ókláruðu skáldsögu New Atlantis ímyndar Francis Bacon sér eyju sem hann nefnir
Bensalem og staðsetur úti fyrir Suður-Ameríku. Þetta er fyrirmyndarsamfélag þar sem
vísindi og þekking eru kjarni samfélagsins. Menn eru siðsamir, taka almannahag fram
yfir eiginhagsmuni og eru umburðarlyndir gagnvart ólíkum trúarbrögðum. Bacon lék
stórt hlutverk í stofnun nokkurra breskra nýlenda í Ameríku, en í mörgum slíkum nýlend-
um var meðvitað gerð tilraun til að smíða raunverulega útópíu.
Fréttir frá engum stað eftir William Morris (1890)
Í skáldsögunni News from nowhere ímyndar breski hönnuðurinn og altmúlig-
maðurinn William Morris sér fyrirmyndarsamfélag framtíðarinnar. Bókin fjall-
ar um mann sem vaknar einn daginn eftir fund hjá sósíalistaflokknum í fram-
tíðarsamfélagi sem byggir á lögmálum sameignar og lýðræðislegrar eignar
á framleiðslutækjum. Í samfélaginu er ekkert peningakerfi, ekkert yfirvald,
engir dómstólar eða fangelsi, engar borgir eða einkaeign. Fólk lifir í sátt við
náttúruna og vinnan býður upp á sköpun og ánægju. Þessi stjórnleysisútópía
var andsvar við útópíubókinni Looking Backward: 2000–1887 eftir Edward
Bellamy sem hampaði ríkissósíalisma sem Morris hafði ímugust á.
Nútímaútópía eftir H.G. Wells (1905)
Einn af feðrum vísindaskáldsögunnar, H.G. Wells, skrifaði nokkrar útópískar skáldsög-
ur en sú fyrsta A Modern Utopia fjallar um fyrirmyndarsamfélag sem hefur þróast á
annarri jörð í einhvers konar hliðarvídd. Aðalsstétt sjálfboðaliða, svokallaðra Samúræja,
stjórnar alheimsríki. Á plánetunni er sameign á öllum auðlindum og vélvæðing hefur
nánast útrýmt þörfinni fyrir vinnuafli.
Það er viðeigandi að
leturgerðin í megin-
málstexta þessarar greinar
nefnist Utopia, en letrið
hefur verið notað í DV um
nokkurra ára skeið.