Dagblaðið Vísir - DV - 24.11.2017, Blaðsíða 10

10 Helgarblað 24. nóvember 2017fréttir
af ævintýramönnum, mörgum
kengrugluðum, sem lifðu að-
eins fyrir spennuna, en svo var
meirihlutinn venjulegir menn
eins og ég.“
ZANU-samtökin voru með
bækistöðvar í Mósambík og beittu
þeirri aðferð að senda fámenna
hópa skæruliða yfir landamærin
til þess að ráðast á búgarða og lítil
þorp og drepa sem flesta sem þeir
töldu óvinveitta, bæði hvíta og
svarta. Hlutverk herdeildarinnar
sem Haraldur var í var að uppræta
slíka hópa. Þetta var léttvopnuð
sveit, um 40 til 50 menn, sem var
sífellt á ferðinni og lenti í átökum
á hverjum degi, stundum oft á dag.
Haraldur sagði flutningana og
næturnar hafa verið erfiðastar.
„Það var djöfullegt þegar gerð var
fyrirsát á bílalestir, því maður er
eiginlega bundinn inni í bíl og ber-
skjaldaður.“ Á nóttunni sváfu þeir
í holum sem þeir grófu haldandi
á riffli í annarri hendinni. Árás-
ir voru tíðar um nætur, gerðar
úr fjarlægð með sprengjuvörp-
um eða vélbyssum. Eina nóttina
misstu þeir þrettán menn.
Börnin verr útleikin en foreldrarnir
Hulda fékk regluleg sendibréf frá
Haraldi á þessum
tíma. Hún segir: „Þeir
fóru í leiðangra yfir
landamærin til Mó-
sambík og þegar þeir
komu til baka skelltu
þeir í sig róandi
lyfjum. Þessi bréf
voru svo óhugnanleg.
Hann lýsti því þegar
sveitin hans kom inn
í þorp og þeir fundu
fólk sem var búið að
brytja niður. Það hékk
á fótunum, hauslaust.“
Skæruliðarnir fóru
iðulega inn í lítil þorp
smöluðu fólki í strákofa og báru
eld að. Þeir sem hlupu út voru
skotnir um leið.
Í viðtalinu við Mannlíf lýsir
Haraldur sjálfur atviki sem snerti
hann djúpt. „Þetta gerðist uppi í
einu fjallahéraðinu, þar sem mik-
ið var af stórum búgörðum. Við
vorum kallaðir út eina nóttina og
þá hafði verið gerð árás á búgarð,
sem á bjó hvít fjölskylda. Þegar
við komum þangað var enginn
lifandi. Ekki nokkur maður. Það
var greinilegt að þau höfðu veitt
einhverja mótspyrnu því bænd-
urnir voru yfirleitt vopnaðir, en
bóndinn á þessum bæ hafði
greinilega orðið skotfæralaus.
Við fundum þau öll inni í húsinu,
hjónin og tvö börn. Þau höfðu öll
verið skotin og hafði greinilega
verið misþyrmt hrottalega áður en
þau voru drepin. Það var augljóst
að börnin höfðu verið pynduð
fyrst. Hjónin voru bundin saman
uppi í rúmi og börnin lágu á gólf-
inu. Þau voru miklu verr útleikin
en foreldrarnir.“
Særðist í sprengjuárás
Haraldur var í stríðinu í sex ár
og vann sig upp í stöðu liðþjálfa.
Hulda segir að hann hafi drepið
menn þarna úti en hann hafi ekki
vitað hversu marga, því margar
orrusturnar áttu sér stað í myrkri.
Eftir að hafa séð grimmdarverk-
in hætti samviskan að hafa áhrif
á hann. En annar atburður hafði
líka mikið að segja.
Hulda segir: „Halli átti
kærustu út í Ródesíu,
frá Suður-Afríku.
Hún var á leiðinni til
hans með flugvél en
skæruliðarnir skutu
vélina niður. Það var
ofboðsleg reiði í hon-
um eftir þetta.“ Heims-
mynd hans brenglaðist
og hann fór að setja
allt svart fólk undir
sama hatt.
Á meðan allt þetta
var að gerast var fjöl-
skyldan heima milli
vonar og ótta, en Har-
aldur var staðráðinn í
að halda hermennsk-
unni áfram. „Það
þýddi ekkert að reyna
að fá hann til baka aft-
ur. Ég sendi honum bréf þar sem
ég sagði honum að koma sér heim
í hvelli því það væri allt orðið brjál-
að þarna. Maður las um ástandið í
blöðunum og heyrði í útvarpi. Ég
var sannfærð um að hann yrði
drepinn. En hann fór sínu fram.
Þetta var skelfilegur tími fyrir okk-
ur fjölskylduna og sérstaklega for-
eldra okkar. Mamma þorði varla
að taka við skeytum.“
Undir lok stríðsins slasaðist
Haraldur illa í sprengjuárás á
bílalest. Hann hentist í burtu,
fékk sprengjubrot í mjöðmina
og áverka á höfði. Í kjölfarið var
hann færður á spítala þar sem við
tók löng spítalalega. „Við fengum
skeyti frá hernum um að hann
hefði slasast mikið. Ég man að
ég kom heim til foreldra minna
og mamma lá hágrátandi undir
eldhúsborði. Þau gátu ekki lesið
skeytið.“
Eftir þetta gat hann ekki sinnt
hermennsku og flutti inn til tveggja
Íslendinga sem bjuggu í landinu,
Magnúsar Marteinssonar og Þor-
bjargar Möller. Hann var þá mjög
illa haldinn, bæði andlega og lík-
amlega, og háður bæði verkjalyfj-
um og áfengi. Þá var Mugabe tek-
inn við völdum í landinu og var
að leita uppi þá hermenn sem
barist höfðu gegn honum. Harald-
ur var skilríkjalaus og í felum hjá
hjónunum sem ákváðu að smygla
honum úr landi suður til Jóhann-
esarborgar í Suður-Afríku. Þau
útveguðu honum bráðabirgða-
passa og hann náði flugi heim til
Íslands með eina ferðatösku með
búningnum hans. Skömmu síðar
flúðu Magnús og Þorbjörg einnig
úr landi.
Martraðir og sjálfsvígshugsanir
Þegar Haraldur kom heim til Ís-
lands flutti hann inni til Huldu
sem segir þann tíma hafa verið
mjög erfiðan. „Þetta var hrika-
legt. Hann var algjört flak, bæði
andlega og líkamlega. Hann vissi
ekkert hvað hann vildi gera.“
Hann kjagaði vegna áverkanna
á mjöðmunum og gekkst undir
skurðaðgerð sem lagaði það lítil-
lega. Þá drakk hann mikið og gat
ekki losað sig við lyfjafíknina.
Erfiðust var hins vegar
áfallastreituröskunin sem ein-
kennir marga fyrrverandi her-
menn. „Á þessum tíma var ekkert
hugsað út í svona hluti. Hvað þá
að fá Íslending sem hafði barist í
svona stríði. Hann fékk enga að-
stoð. Við fórum upp á geðdeild
en það var ekkert gert fyrir hann.
Engin sálfræðiaðstoð eða neitt.“
Haraldur fékk lyf hjá geðlækni
sem gerðu þó lítið til að hjálpa
honum. Hann hrjáðist af sífelld-
um martröðum og íhugaði sjálfs-
víg um tíma. Í viðtalinu við Mann-
líf segir hann: „Enginn skildi það
sem ég var að tala um. Ég var
dottinn úr sambandi við allt hér
heima.“
Til skamms tíma fór hann á sjó-
inn en sneri sér svo aftur að því
sem hann gerði best, hótel- og
veitingarekstri. Um tíma rak hann
Hótel Akureyri og skemmtistaðinn
Lautina sem var þar í kjallaran-
um. Seinna flutti hann til Dalvík-
ur þar sem hann rak veitingastað-
inn Sæluhúsið. Síðustu árin vann
hann hér og þar í Reykjavík en
þá var heilsu hans farið að hraka
mjög mikið.
Hulda segir: „Hann var alltaf á
leiðinni út aftur og vildi halda her-
mennskunni áfram en hann hefði
aldrei getað það líkamlega. Það
vildi hann hins vegar ekki viður-
kenna.“ Haraldur komst í samband
við ýmsa hópa málaliða og horfði
mikið til frönsku útlendinga-
hersveitarinnar. „Mér leist ekkert
á þetta því það eru aðallega glæpa-
menn sem gerast málaliðar. En
það var alveg sama hvað ég sagði
við hann, hann hlustaði ekki.“
Einnig vildi hann flytja aftur út til
Simbabve en hann hataðist mjög
út í Mugabe og blótaði honum við
öll tækifæri.
Haraldur var mikill djass-
áhugamaður, spilaði á saxófón
og trommur, og kom fram á tón-
leikum. Hann var einnig mikill
áhugamaður um matargerð og
veisluhöld. En þrátt fyrir það var
hann mikill einfari alla tíð eftir að
hann kom heim frá Afríku. Hann
talaði ekki mikið um reynslu sína
úr stríðinu við annað fólk. „Hann
skammaðist sín ekki fyrir þetta en
hann var fúll yfir því að hafa ekki
komist aftur út. Honum fannst
hann ekki hafa lokið sínu verki,“
segir Hulda. Haraldur lést á Þor-
láksmessu árið 2008 á heimili sínu
úr hjartaáfalli, 59 ára gamall.
Tímamót í Simbabve
Valdatími hins 93 ára gamla
Roberts Mugabe er nú á enda.
Eftir 37 ár af efnahagshnignun,
hungursneyð, ofríki, ofsóknum
og mannréttindabrotum fengu
þegnarnir loksins nóg og herinn
svaraði með því að taka völdin í
landinu. Vendipunkturinn varð
þegar Emmerson Mnangagwa
varaforseti var rekinn snemma
í nóvember að undirlagi Grace
Mugabe, eiginkonu Roberts. Her-
inn tók þá völdin og setti Robert
Mugabe í stofufangelsi. Mánu-
daginn 21. nóvember sagði Muga-
be af sér embætti og búist er við að
Mnangagwa taki við stjórnartau-
munum í landinu föstudaginn 24.
nóvember.
Verkefni Mnangagwa eru ærin
og margir telja hann of tengdan
Mugabe til að geta snúið ástandi
landsins við. Hann barðist í stríð-
inu líkt og Mugabe og saman
stýrðu þeir hernaðaraðgerðum frá
Mósambík. Hernaðaraðgerðum
sem Haraldur Páll og félagar hans
í stjórnarher Ian Smith þurftu að
takast á við. n
„Þessi bréf voru svo
óhugnanleg. Hann
lýsti því þegar sveitin hans
kom inn í þorp og þeir
fundu fólk sem var búið
að brytja niður. Það hékk á
fótunum, hauslaust.
Hótel Akureyri „Hann var alltaf á leiðinni út aftur og vildi halda
hermennskunni áfram.“
Hótelstjóri við Viktoríufossa Mynd úr Dag
blaðinu, 11. mars 1976.