Dagblaðið Vísir - DV - 24.11.2017, Blaðsíða 34

34 menning Helgarblað 24. nóvember 2017
dáleiðandi hljóðmynd, láta þá
nema titring innan úr hálsinum,
nema snertingu við líkamann og
örlítil hljóð úr munninum sem
eru margfölduð og mögnuð upp
í rauntíma til að skapa tilfinningu
fyrir náttúrufyrirbærum á borð við
rigningu, skordýr eða hvað eina.
Dansararnir ferðast hægt um rým-
ið, virkja sviðsmyndina eða bregð-
ast við henni í hver í sínu lagi eða
sameinast og verða að einni lif-
andi veru á óræðum tíma- og
stærðarskala – það sem gæti verið
fjallgarður að myndast eða örvera
að hreyfa sig úr stað, eða hvort
tveggja.
Rósa segir að verkið hafi sprottið
út frá aukinni umhverfismeðvit-
und hjá henni sjálfri og vangavelt-
um um áhrif mannsins á vistkerfi
jarðarinnar. Verkið sé tilraun til að
komast frá mannmiðjuðum hugs-
unarhætti um náttúruna, frá þeirri
hugmynd að maðurinn sé miðja
heimsins og yfir náttúruna hafinn
– enda virðist sú heimssýn manns-
ins vera að leiða vistkerfið í óhugs-
anlega miklar ógöngur.
„Ég hef verið að lesa fræði
um hvernig við getum hugs-
að minna mannmiðjað, og það
var sérstaklega ein setning eftir
Janet Bennet sem mér varð alltaf
hugsað til aftur og aftur: „Maybe
it is worth running the risks
associated with anthropomorp-
hism (superstition, divinization
of nature, romanticism) because
it, oddly enough, works against
anthropocentrism: a chord is
stuck between person and a
thing, and I am no longer above
or outside a nonhuman environ-
ment“,“ hefur Rósa eftir banda-
ríska heimspekingnum á ensku,
en tilvísunin, sem kemur úr bók-
inni Vibrant Matter, hljómar svo
í lauslegri þýðingu blaðamanns:
„Kannski er það þess virði að taka
áhættuna sem fylgir manngerv-
ingu (hjátrú, að sjá guði í náttúr-
unni, rómantík) því að, undarlegt
en satt, vinnur þetta gegn mann-
miðjukenningum: þráður verður
til milli persónu og hlutar, og ég
er ekki lengur fyrir ofan eða utan
ómannlegt umhverfi“.
„Bennett á við að við ættum
að reyna að sjá hlutina í kringum
okkur sem lifandi persónur, eins
og börn gera. Þegar maður leyf-
ir sér að gera þetta getur orðið
til ákveðin tenging milli manns
og hlutar, sem byggir ekki á hug-
myndinni um að maðurinn sé
miðjan. Ég fór þess vegna að reyna
að hugsa hvernig maður getur
byrjað dansverk á því að gefa ein-
hverju öðru en dansaranum líf,“
segir Rósa, en það gerir hún með-
al annars með því að byrja að þróa
hljóðin, sviðsmyndina og búning-
ana, gæða þessi fyrirbæri sjálf-
stæðu lífi sem hefði svo áhrif á
dansarana.
Andadýrkun og ofur-hlutir
Fyrir okkur í dag er hinn mann-
miðjaði hugsunarháttur eðlilegur,
en hann er þó tiltölulega ný-
tilkominn í mannkynssögunni. Það
má til dæmis nefna hvernig flest
gömul trúarkerfi byggðu á trúnni
á líf, sál og krafta í öllum hlut-
um: stjörnum, veðurfyrir brigðum,
steinum, plöntum og dýrum jafnt
sem mönnum. Manneskjur lifðu
ekki í líflausum efnisheimi held-
ur voru þær í lifandi tengslum við
náttúruna, bjuggu í andlegum
veruleika sem þær deildu með öll-
um þessum kröftum. Rósa segir
að að vissu leyti séu leifar af þess-
um hugsunarhætti meðal þeirra
sem búa á Íslandi, að minnsta kosti
samanborið við íbúa Belgíu.
„Maður finnur þetta svo vel
þegar maður er hérna í Brussel,
maður er ekki í neinum tengsl-
um við náttúru, það er ekki einu
sinni sjór hérna í nágrenninu,
bara manngerð borg. Það er
kannski klisja en á Íslandi erum
við mjög tengd náttúrunni, í dag-
legu lífi okkar finnum við fyrir
áhrifum hennar, það er stormur,
eldgos og jarðskjálfti, við finnum
fyrir skammdegisþunglyndi og
svo framvegis. Maður er svo mikill
hluti af náttúrunni. En þegar mað-
ur er hérna í borginni fer maður
að hugsa um sjálfan sig fyrir utan
og andstæðan náttúrunni,“ seg-
ir Rósa og bætir við að kannski
séu þessi hversdagslegu tengsl við
náttúruna ástæðan fyrir því að Ís-
lendingar hafi í einhverjum mæli
haldið í hina fornu náttúrudýrkun,
til dæmis í trú sinni á álfa.
Þótt það gæti virkað gamal-
dags að líta aftur til fornra siða og
trúarhugmynda ríma þessar hug-
myndir að mörgu leyti við það
nýjasta sem er að gerast í heim-
speki og fræðum í dag. „Við vorum
mikið að skoða hugmyndir enska
heimspekingsins Timothy Morton
en hann notar orðið „hypero-
bject“ yfir krafta sem eru svo stór-
ir að við sjáum þá ekki, hluti sem
eru svo umfangsmiklir að þeir ger-
ast á jarðsögulegum tíma en ekki
tímaskala sem mennirnir skilja.
Loftslagsbreytingar er til dæm-
is einn slíkur „hyperobject“. Við
vorum mikið að velta þessu fyrir
okkur þegar við vorum að vinna
verkið og lögðum okkur fram við
að finna réttar tímasetningar,
hvenær við værum í jarðsöguleg-
um tímaskala og hvenær við vær-
um að nota tímaskala skordýrsins.
Svo reynum við að finna einhver
mannleg augnablik inni á milli.“
Kvenleg nálgun frekar
en femínískt verk
Verkið er kynnt sem hluti af lista-
hátíð í Beursschouwburg sem
nefnist The Future is feminist,
en Rósa segir verkið þó ekki vera
hugsað sem neitt sérstakt innlegg
í umræðu um stöðu kvenna í sam-
félaginu í dag.
„Þetta er að minnsta kosti ekki
verk um femínisma, en það getur
verið að aðstandendurnir sjái ein-
hverja kvenlega næmni í verkun-
um mínum. Ég vinn allavega ekki
með þessa hefðbundnu dramat-
úrgíu þar sem framvindan byggist
upp í eitt ris og síðan úrlausn. Það
eru einhverjir sálgreinendur sem
hafa sagt að það sé karllæga leiðin,
en ég reyni yfirleitt að nálgast það
öðruvísi og hafa strúktúrinn flat-
ari. Þetta er eitthvað sem ég velti
fyrir mér þegar ég vinn verk,“ seg-
ir Rósa og tekur undir að sýningin
sé að vissu leyti afmiðjuð. Upp-
setning salarins og ólíkir atburð-
ir sem gerist samtímis í mismun-
andi hornum geri það að verkum
að dansinn er ekki með eina skýra
miðju sem stingst á fallískan hátt
upp úr sviðinu og kallar á athygl-
ina.
„Sumir hlutir í sýningunni
eru svo litlir að maður missir ef-
laust af þeim, og fólk sér mismun-
andi hluti eftir því hvar það situr í
salnum. En þetta er bara eins og
í veruleikanum og náttúrunni. Ef
við förum saman á Gullfoss þá sér
aðeins annað okkar regnboga sem
myndast í fossinum og hitt sér fugl
sem flýgur framhjá. Við sjáum
mismunandi hluti, en mér finnst
það bara mjög fallegt. Ég passa
mig á að vera ekki stöðugt að leik-
stýra auga áhorfandans, heldur
leyfi honum að upplifa og fylla í
eyðurnar.“
Lifandi sena í Brussel
Frá útskrift hefur Rósa náð að
vinna í fullu starfi sem danshöf-
undur og hún segir dansumhverf-
ið sérstaklega gott í Brussel, sem er
hálfgerð danshöfuðborg Evrópu.
Þar er vel stutt við bakið á dans-
listafólk og þangað sækir dans-
listafólk alls staðar að úr heimin-
um, meðal annars frá Íslandi.
„Brussel er mikil dansborg. Hér
er mikið danssamfélag og sýningar
um hverja helgi. Senan hérna er
mjög áhugaverð, mjög fjölbreytt
og mismunandi hlutir í gangi.
Hérna er mjög hefðbundinn dans,
svo eru þessir stóru danshöfund-
ar, Anne Teresa De Keersmaeker,
Jan Fabre, Ultima Vez og fleiri sem
komu fram á níunda áratugnum
með stór danskompaní – það eru
margir dansarar sem koma hing-
að til að taka þátt í því. Svo er til-
raunakenndari sena þar sem fólk
er að prófa annars konar hluti.
Maður finnur dans alls staðar á
rófinu, úr því að vera mjög líkam-
legur yfir í að vera hálfgerður per-
formans sýndur í listagalleríum,“
segir hún.
„Hérna er líka mikill stuðning-
ur, jafnvel þótt maður sé í þessum
tilraunakenndari hluta danssen-
unnar. Það er mjög gott styrkja-
kerfi hérna, styrkjum er úthlutað
þrisvar á ári og ég hef verið heppin
og fengið mikinn stuðning. Hérna
eru líka margir staðir þar sem
maður getur farið í vinnustofudvöl
eða fengið vinnurými, staðir þar
sem þú getur fengið alvöru rými
með búnaði og tæknifólki og öllu
til alls, Þetta er ekki á hverju strái.“
En veistu af hverju þetta um-
hverfi hefur þróast hérna í
borginni?
„Eftir að þessir stóru danshöf-
undar slógu í gegn á níunda ára-
tugnum var byrjað að snobba
meira fyrir dansi í Brussel. Styrkja-
kerfið fylgdi eftir og fór að setja
meiri pening í dans. Dansskólinn
P.A.R.T.S. var svo stofnaður árið
1995 og varð mikil þungamiðja og
vakti gott umtal. Það spilar líka inn
í að þetta er svo alþjóðleg borg,
þar sem fólk talar ýmist frönsku,
flæmsku, ensku eða hvað sem er,
og dansinn er kannski hið full-
komna sameiginlega tungumál.
Í stærstu leikhúsunum hérna er
því mjög mikill dans, jafnvel meiri
dans en hefðbundið leikhús.“ n
„Morton notar
orðið „hyper­
object“ yfir krafta sem
eru svo stórir að við sjá­
um þá ekki, hluti sem eru
svo umfangsmiklir að þeir
gerast á jarðsögulegum
tíma en ekki tímaskala
sem mennirnir skilja.
Loftslagsbreytingar er til
dæmis einn slíkur „hyper­
object“.
„Dansinn er kannski
hið fullkomna
sameiginlega tungumál
Lifandi umhverfi
Upphafspunktur verksins
hjá Rósu var að hugsa
hvernig hægt væri að
gefa einhverju öðru en
dansaranum líf.